فارغ از این که نقطه ارتباط نص‌پژوهی شیعه با رجال و طرح خبر واحد کجاست، باید توجه داشت نص‌گرایی شیعی با نظام ثبت و انتقال حدیث، متفاوت از شیوه رایج در میان اهل سنت است که در آن عقل ستیزی و عقل گریزی معنایی ندارد. با همین توضیح، صدوق، نماد نص‌گرایی در قم، بحث و استدلال در رد منکران را نه تنها جایز، بلکه واجب می‌شمارد.^۱
این پژوهش در صدد رفع این گمانه است. رفتار بغدادیان در مواجهه با آرای مدرسه قم در قالب نقد و قبول ترسیم می‌شود. دفاع بغداد از برخی راویان مورد مناقشه در قم، با تأکید بر سلامت میراث ایشان، بر خلاف نسبت ناروای تساهل به مدرسه قم، نشان از تلاش بغداد برای تقویت میراث حدیثی و توسعه آن دارد. در حوزه قبول نیز تعابیر فهرست‌نگاران گویای تأثیر انکارناپذیر مشایخ عمده قم در مدرسه بغداد و وام‌داری ایشان نسبت به تراث عظیم این مدرسه است. این نکته مخفی نیست که حوزه بغداد، به مقتضای شرایط حاکم بر آن و تعامل با جامعه غیر شیعی و فضای اعتزال، بیشتر رویکرد کلام نظری را پیش گرفته؛ اما از انصاف به دور است که این مدرسه را (لااقل در نقطه پیدایش) غریبه با میراث نقلی و بریده از مدرسه قم _ که پرچم‌دار کلام نقلی به شمار می‌رود _ بدانیم. دو محور اصلی تغذیه علمی بغداد توسط قمی‌ها و بلندای توصیف بزرگان قم از جانب رجالیان و فهرست‌نگاران بغدادی به همراه مخالفت با برخی تضعیفات ایشان به روشنی نشان می‌دهد: یکم. قم حوزه‌ای برخوردار از ضوابط خاص پذیرش، پالایش و نقد راویان و روایات بوده است؛ دوم. در این روند تساهل در ایشان راه نداشته است. این نوشتار بر پایه این دو محور، از رهگذر ترسیم نگاه حوزه بغداد به راویان و آرای رجالی محدثان قم، نظر به دفع شبهه پذیرش همراه با تساهل روایات توسط قمی‌ها از سویی، و شبهه فاصله داشتن مدرسه بغداد از میراث روایی و کم توجهی ایشان به آن از دیگر سو پرداخته است.

معیارهای اعتبار سنجی قم و بغداد

بی‌شک، مدرسه حدیثی قم به عنوان مرکز اصلی حدیث شیعه، پس از کوفه به شمار می‌رود. فضای ایجاد شده در این مدرسه به قدری مناسب شد که شخصیت‌هایی همچون ابراهیم بن هاشم و حسین بن سعید اهوازی بخش عظیمی از میراث حدیثی کوفیان را به این شهر منتقل کردند. علاوه بر آن، تلاش برای جذب راویان و اخذ کتب و