ب) حسابرسی در آخرت

از دیگر ویژگی‌های آخرت، حسابرسی دقیق در آن سراست. در متون اسلامی از آخرت به عنوان سرای سزا یاد شده است.^۱ این ویژگی نیز در اصلاح اخلاق آثار خاص خود را دارد. یکی از آثار آن، خویشتن‌داری از گناه دانسته شده است. توجه به حسابرسی دقیق در آخرت و پاسخگو بودن انسان در برابر هر آنچه انجام داده است، سبب دوری از گناهان می‌شود.^۲ امام علی _ علیه السلام _ می‌فرمایند:
مَنْ أَکثَرَ مِنْ ذِکرِ الْآخِرَةِ قَلَّتْ مَعْصِیتُهُ‏.^۳
اثر دیگر آن، درمان عجب است. کسی که به خودپسندی گرفتار شده است، برای خود نزد خداوند منزلتی بزرگ قایل است و به همین سبب گناهان خود را فراموش می‌کند و اگر هم متوجه پاره‌ای از گناهان خود باشد، آنها را کوچک شمرده و به همین خاطر در صدد جبران آنها برنمی‌آید و گمان می‌کند آمرزیده می‌شود. از این رو، خود را از عذاب الهی ایمن می‌داند.^۴ امام صادق _ علیه السلام _ در باره تأثیر شناخت آخرت در درمان عجب می‌فرمایند:
إِنْ کانَ الْمَمَرُّ عَلی الصِّرَاطِ حَقّاً فَالْعُجْبُ لِمَا ذَا؟^۵

6. شناخت پیامد اعمال

شناخت پیامد نیک و منفی اعمال یکی از شناخت‌هایی است که در متون دینی به آن بسیار توجه شده است. رفتار امروز ما پیامدی را که در آینده به ما می‌رسد، رقم می‌زند. به تعبیر دیگر، ما عاقبت و پیامد آنچه را که امروز انجام می‌دهیم، در آینده می‌بینیم. این پیامدها به نسبت عمل و رفتار ما گاه مثبت و گاه منفی هستند. امام صادق _ علیه السلام _ در باره اصل عاقبت داری اعمال می‌فرمایند:
اعْلَمْ أَنَّ لِلْأُمُورِ أَوَاخِرَ فَاحْذَرِ الْعَوَاقِبَ.^۶
از این رو، انسان عاقبت‌اندیش کسی است که به جای حال، با ژرف‌اندیشی و نگاهی