در عصر حاضر ، آشنایی با آفاتی که هدف و حکمت عزاداری سالار شهیدان را تهدید می کنند ، مهم ترین و اساسی ترین گام در راه تحقّق اهداف ارزشمند این دستور العمل سازنده اهل بیت عصمت و طهارت است.
نقش فرهنگ اصیل عاشورا در جهل زُدایی از جوامع اسلامی و زمینه سازی برای حکومت جهانی اسلام ، ایجاب می کند که اسلام ستیزان مستکبر ـ اعم از آنها که رسما در مقابل اسلام ، قرار دارند یا کسانی که به نام اسلام بر مسلمانان ، حکومت می کنند ـ ، در دوره های مختلف تاریخ ، برای تحریف آن، برنامه ریزی کنند ؛ چرا که آنان، از جهل مردم ، تغذیه می کنند ، و بیداری امّت اسلامی ، بنیاد حاکمیت آنها را فرو می ریزد .
نقش فرهنگ عاشورا در پیروزی انقلاب اسلامی ایران و نهضت های آزادی بخش اسلامی ، موجب گردیده که تلاش های استکبار جهانی و در رأس آنها امریکا برای تحریف فرهنگ عاشورا ، مضاعف گردد و با توطئه های پیچیده تری ، وارد عرصه نبرد با این میراث گران بهای فرهنگی شوند . [1]
اکنون باید دید که : چگونه فرهنگ اصیل عاشورا، به وسیله دشمنان آگاه و دوستان ناآگاه ، تحریف می شود ؟ و چه آفاتی ، مجالس عزاداری سالار شهیدان را تهدید می کند ؟
پاسخ اجمالی این سؤال ، این است که : هر چیزی که با هدف عزاداری (یعنی جهل زُدایی از جامعه اسلامی) و نیز با ویژگی های مجالس عزاداری هدفمند (یعنی : خدامحوری ، ارائه تحلیل واقع بینانه از حادثه عاشورا و بهره گیری صحیح از احساسات و عواطف مردم نسبت به اهل بیت علیهم السلام ) در تضاد باشد ، از آفت های مجالس عزاداری سید الشهدا علیه السلام است . اینک برای توضیح این اجمال ، به مهم ترینِ این آسیب ها، اشاره می کنیم :
1 . تحریفِ هدف عزاداری
خطرناک ترین آفت عزاداری امام حسین علیه السلام ، تحریف هدف آن است . حکمت عزاداری امام حسین علیه السلام با حکمت شهادت ایشان ، یکی است . بنا بر این ، تحریف هدف عزاداری ، تحریف هدف شهادت آن بزرگوار نیز هست .
این تحریف ، به دو گونه می تواند تجلّی یابد : یکی آن که به جای روشنی بخشی و احیاگری ، تنها به درخواست آمرزش گناهان و پاک سازی معنوی خلاصه گردد ؛ و دیگر ، آن که به جای تأکید بر بُعد حماسی آن ، به جنایت یزیدیان و ستمگران در این حادثه پرداخته شود .
این سخن ، بدان معنا نیست که آمرزش گناهان و پاک سازی معنوی، از نتایج و فواید عزاداری نیست و یا این که نباید جنایت های ستم پیشگان را برشمرد ؛ بلکه غرض ، پرهیز از نگاه تجزیه ای است . [2]
اینک به توضیح این دو مطلب می پردازیم :
اگر به جای جهل زُدایی و احیای ارزش های اسلامی ، هدف عزاداری برای سالار شهیدان ، در پاک سازی گنهکاران از گناه ، خلاصه شود ، در واقع ، هدف شهادت امام علیه السلام و عزاداری برای ایشان ، تحریف شده است ؛ یعنی دقیقا همان تحریفی که در آیین مسیحیت ، در باره عیسی علیه السلام تحقّق یافت . استاد شهید مرتضی مطهّری ، در این باره می گوید :
من نمی دانم کدام جانی یا جانی هایی ، جنایت را به شکل دیگری بر حسین بن علی علیه السلام وارد کردند، و آن ، این که هدف حسین بن علی علیه السلام را مورد تحریف قرار دادند و همان چَرندی را که مسیحی ها در مورد مسیح علیه السلام گفتند ، در باره حسین علیه السلام گفتند که : حسین ، کشته شد برای آن که بار گناه امّت را به دوش بگیرد ! برای این که ما گناه بکنیم و خیالمان راحت باشد ، حسین کشته شد! برای این که گناهکار تا آن زمانْ کم بود ، بیشتر بشود؟! ... . [3]
استاد مطهّری ، در باره نوعی دیگر از تحریف هدف عزاداری و گریه بر امام حسین علیه السلام ، چنین می گوید :
چرا ائمّه اطهار علیهم السلام (حتّی از پیغمبر اکرم روایت است) گفتند که این نهضت ، باید زنده بماند ، فراموش نشود ، مردم برای امام حسین علیه السلام بگِریند ؟ هدف آنها از این دستور ، چه بوده است ؟ ما آن هدف واقعی را مَسخ کردیم . گفتیم : فقط به خاطر این است که تسلّی خاطری برای حضرت زهرا علیهاالسلام باشد! با این که ایشان در بهشت ، همراه فرزند بزرگوارشان هستند ، دائما بی تابی می کنند تا ما مردمِ بی سر و پا ، یک مقدار گریه کنیم تا تسلّی خاطر پیدا کنند . آیا توهینی بالاتر از این، برای حضرت زهرا علیهاالسلام پیدا می کنید ؟! [4]
خیال می کنیم حسین بن علی علیه السلام ، در آن دنیا منتظر است که مردم برایش دلسوزی کنند یا ـ العیاذ باللّه ـ حضرت زهرا علیهاالسلام بعد از هزار و سیصد سال ، آن هم در جوار رحمت الهی ، منتظر است که ... برای او گریه بکنند تا تسلّی خاطر پیدا کند!
چند سال پیش ، در کتابی دیدم که نویسنده ، مقایسه ای میان حسین بن علی علیه السلام و عیسی مسیح علیه السلام کرده بود . نوشته بود که عمل مسیحی ها، بر عمل مسلمین (شیعیان) ترجیح دارد ؛ زیرا آنها روز شهادت عیسی مسیح را جشن می گیرند و شادمانی می کنند ؛ ولی اینها در روز شهادت حسین بن علی علیه السلام ، مرثیه خوانی و گریه می کنند ! عمل آنها بر عملِ اینها ترجیح دارد ؛ زیرا آنها شهادت را برای عیسی مسیح ، موفّقیت می دانند ، نه شکست ، و چون موفّقیت می دانند ، شادمانی می کنند ؛ امّا مسلمین ، شهادت را شکست می دانند و چون شکست می دانند ، گریه می کنند ! خوشا به حال ملّتی که شهادت را موفّقیت بشمارد و جشن بگیرد ، و بدا به حال ملّتی که شهادت را شکست بداند و به خاطر آن ، مرثیه خوانی بکند !
جواب، این است که اوّلاً دنیای مسیحی که این شهادت را جشن می گیرد ، روی همان اعتقاد خرافی ای است که می گوید : «عیسی ، کشته شد تا بار گناه ما بریزد» ، و چون به خیال خودش سبک بال شده و استخوانش سبُک شده ، آن را جشن می گیرد . در حقیقت ، او جشن سبُکی استخوان خودش را به خیال خودش می گیرد ، و این ، یک خرافه است . ثانیا ، این همان فرق اسلام و مسیحیتِ تحریف شده است که اسلام ، یک دین اجتماعی و مسیحیت ، دینی است که همه آن چیزی که دارد ، اندرزِ اخلاقی است . از طرف دیگر ، گاه به یک حادثه، از نظر فردی نگاه می کنیم و گاه از نظر اجتماعی . از نظر اسلام ، شهادت حسین بن علی علیه السلام از دیدگاه فردی ، یک موفّقیت بود . [5]
گفتنی است که آنچه تحریف هدف عزاداری برای امام حسین علیه السلام است ، خلاصه کردن این هدف ، در پاک سازی گناهان ، شبیه باور خرافی مسیحیان در باره مصلوب شدن عیسی علیه السلام است . این سخن ، البته به معنای نفی نقش عزاداری در آمرزش گناهان نیست . به تعبیر دیگر ، هدف عزاداری بر امام حسین علیه السلام ، جهل زُدایی و احیای ارزش های دینی است و عزاداری با این هدف ، برکات فراوانی برای فرد و جامعه دارد [6] که یکی از آنها ، آمرزشِ گناهان و سالم سازی روانی جامعه است و این برکت نیز دقیقا در جهت احیای ارزش های اسلامی قرار دارد .
از سوی دیگر ، حادثه عاشورا ، در یک نگاه کلّی و واقع بینانه ، دارای دو بُعد است : یکی بُعد جنایت و مظلومیت ، و دیگری بُعد حماسه و عزّت و عظمت . از این رو ، تحلیل و تبیین صحیح این حادثه ، در صورتی امکان پذیر است که این دو بُعد ، در کنار هم دیده شوند و ارائه گردند . در غیر این صورت ، مخاطب ، درک درستی از این جریان مهم تاریخ اسلام ، پیدا نخواهد کرد .
استاد مطهّری قدس سره در این باره می گوید :
حادثه عاشورا و تاریخچه کربلا ، دو صفحه دارد : یک صفحه سفید و نورانی ، و یک صفحه تاریک ، سیاه و ظلمانی ، که هر دو صفحه اش ، یا بی نظیر است و یا کم نظیر .
امّا صفحه سیاه و تاریکش ، از آن نظر سیاه و تاریک است که در آن ، فقط جنایتِ بی نظیر و یا کم نظیر می بینیم ... .
از این نظر ، حادثه کربلا ، یک جنایت و یک تراژدی است ، یک مصیبت است ، یک رَثاست . این صفحه را که نگاه می کنیم ، در آن ، کشتنِ بی گناه [را ]می بینیم ، کشتن جوان [را ]می بینیم ، کشتن شیرخوار [را ]می بینیم ، اسب بر بدن مُرده تاختن [را] می بینیم ، آب ندادن به یک انسان [را] می بینیم. زن و بچّه را شلّاق زدن می بینیم ، اسیر را بر شتر بی جهاز سوار کردن می بینیم . از این نظر ، قهرمان حادثه کیست ؟ واضح است وقتی که حادثه را از جنبه جنایی نگاه کنیم ، آن که می خورد ، قهرمان نیست . آن بیچاره ، مظلوم است . قهرمان حادثه در این نگاه ، یزید بن معاویه است ، عبید اللّه بن زیاد است ، عمر سعد است ، شمر بن ذی الجوشن است ، خولی است و یک عدّه دیگر . لذا وقتی که صفحه سیاه این تاریخ را مطالعه می کنیم ، فقط جنایت و رَثای بشریت را می بینیم . پس اگر بخواهیم شعر بگوییم ، چه باید بگوییم ؟ باید مرثیه بگوییم و غیر از مرثیه گفتن ، چیز دیگری نیست که بگوییم . باید بگوییم :
زان تشنگان ، هنوز به عیوق می رسد فریاد العطش ز بیابان کربلا. [7]
امّا آیا تاریخچه عاشورا ، فقط همین یک صفحه است ؟ آیا فقط رَثاست ؟ فقط مصیبت است و چیز دیگری نیست ؟
اشتباه ما همین است . این تاریخچه ، یک صفحه دیگر هم دارد که قهرمان آن صفحه ، دیگر پسر معاویه نیست ، پسر زیاد نیست ، پسر سعد نیست ، شمر نیست . در آن جا ، قهرمان ، حسین علیه السلام است . در آن صفحه ، دیگر جنایت نیست ، تراژدی نیست ؛ بلکه حماسه است ، افتخار و نورانیت است ، تجلّی حقیقت و انسانیت است ، تجلّی حق پرستی است . آن صفحه را که نگاه کنیم ، می گوییم بشریت ، حق دارد به خودش ببالد ؛ امّا وقتی صفحه سیاهش را مطالعه می کنیم ، می بینیم که بشریت ، سرافکنده است و خودش را مصداق آن آیه می بیند که می فرماید : «قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یفْسِدُ فِیهَا وَ یسْفِک الدِّمَآءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِک وَ نُقَدِّسُ لَک» . [8]
مسلّما جبرئیل امین ، در مقابل اعلام خدا که فرمود : «إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً» ، [9] سؤالی نمی کند ؛ بلکه آن دسته از فرشتگان که فقط صفحه سیاه بشریت را می دیدند و صفحه دیگر آن را نمی دیدند ، از خدا این سؤال را کردند که : آیا می خواهی کسانی را در زمین، قرار دهی که فساد کنند و خون ها بریزند ؟! و خدا در جواب آنها فرمود : «إِنِّی أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ» . [10]
آن صفحه ، صفحه ای است که مَلَک اعتراض می کند ؛ بشر ، سرافکنده است و این صفحه ، صفحه ای است که بشریت ، به آن افتخار می کند . چرا باید حادثه کربلا را همیشه از نظر صفحه سیاهش مطالعه کنیم ؟ و چرا باید همیشه جنایت های کربلا گفته شود ؟ چرا همیشه باید حسین بن علی علیه السلام از آن جنبه ای که مورد جنایتِ جانیان است ، مورد مطالعه ما قرار بگیرد ؟ چرا شعارهایی که به نام حسین بن علی علیه السلام می دهیم و می نویسیم ، از صفحه تاریک عاشورا گرفته شود ؟ چرا ما صفحه نورانی این داستان را کمتر مطالعه می کنیم ، در حالی که جنبه حماسی این داستان ، صد برابر بر جنبه جنایی آن می چربد و نورانیت این حادثه ، بر تاریکی آن ، خیلی می چربد؟ پس باید اعتراف کنیم که یکی از جانی های بر حسین بن علی علیه السلام ما هستیم که از این تاریخچه ، فقط یک صفحه اش را می خوانیم و صفحه دیگرش را نمی خوانیم . [11]
2 . استناد به منابع غیر معتبر
یکی از آسیب هایی که خصوصا در قرن های اخیر ، عزاداری امام حسین علیه السلام را تهدید می کند ، استناد اهل منبر و مرثیه سُرایان، به منابع غیر معتبر و غیر قابل استناد است . [12]
نکته قابل توجّه ، این که تاریخ عاشورا ، بیشتر از بسیاری موضوعات دیگر ، دارای منابع معتبر و قابل استناد است و مرثیه سرایان متعهّد و آگاه ، اصولاً نیازی به استفاده از منابع غیر قابل استناد ندارند . به گفته شهید مطهّری :
اگر کسی تاریخ عاشورا را بخواند ، می بیند از زنده ترین و مستندترین و از پُرمنبع ترین تاریخ هاست . مرحوم آخوند خراسانی [13] فرموده بود : آنها که به دنبال روضه نشنیده می روند ، بروند روضه های راست را پیدا کنند که آنها را اَحَدی نشنیده است . [14]
شماری از مرثیه سرایان می پندارند که هر چه چاپ و منتشر شد ، قابل استناد است و کاری با اعتبارِ منبع ندارند . نویسنده ارجمند کتاب لؤلؤ و مرجان ، در باره برخی از مطالب نادرستی که به زیارت معتبر «وارث» افزوده شده ، می گوید :
روزی طلبه ای را دیدم که آن دروغ های قبیحه را برای شهدا می خوانْد . دستی بر کتفش گذاشتم . ملتفتِ من شد . گفتم : از اهل علم ، قبیح نیست چنین اکاذیب ، در چنین محضری ؟! گفت : مگر مَروی نیست ؟ تعجّب کردم . گفتم : نه . گفت : در کتابی دیدم . گفتم : در کدام کتاب ؟ گفت : مفتاح الجنان . [15] ساکت شدم . چه ، کسی که در بی اطّلاعی، کارش به این جا رسد که جمع کرده بعضی عوام را کتاب شمُرَد و مستند قرار دهد ، قابل سخن گفتن نیست . [16]
بسیاری از مطالب بی اساس و دروغی که موجب وَهْن اهل بیت علیهم السلام است و متأسّفانه به عنوان مرثیه مطرح می گردند ، ریشه در منابع غیر معتبر دارند و از این رو ، منبع شناسی ، [17] نخستین شرط ذاکران و مرثیه سرایان راستین تاریخ خونبار عاشوراست و کسانی که فاقد این شرط اند، هر چه قدر هم که با اخلاص باشند، شایستگی برای ذکر مصیبت اهل بیت علیهم السلام را ندارند .
ما در «درآمد» این دانش نامه، در این باره ، بحث کرده، به معرّفی اجمالی مهم ترین منابع معتبر وغیر معتبر ، پرداخته ایم. محدّث نوری در لؤلؤ و مرجان، آورده است:
شخصی در کرمانشاه ، خدمت عالمِ کاملِ جامعِ فرید، آقا محمّدعلی ، صاحب مقامع و غیره قدس سرهرسید و عرض کرد : در خواب می بینم به دندان خود ، گوشت بدن مبارک حضرت سید الشهدا علیه السلام را می کنَم! آقا ، او را نمی شناخت . سر به زیر انداخت و متفکر شد . پس به او فرمود : شاید روضه خوانی می کنی ؟! عرض کرد : بلی . فرمود : [این کار را] ترک کن ، یا از کتب معتبره نقل کن . [18]
3 . گزارش های ذلّت بار
حسین بن علی علیه السلام ، مظهر عزّت الهی و عاشورا ، جلوه گاه حماسه و عزّت حسینی ، و شعار دشمن شکن «هَیهاتَ مِنّا الذّلة!» ، میراث گران بهای اوست . در منابع معتبر ، گزارش شده که امام حسین علیه السلام ، ضمن سخنرانی حماسی ای در روز عاشورا ، خطاب به سپاه دشمن فرمود :
ألا وإنَّ الدَّعِی ابنَ الدَّعِی قَد رَکزَ بَینَ اثنَتَینِ ، بَینَ السَّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ ، وَ هَیهاتَ مِنّا الذِّلَّةُ ! یأبَی اللّهُ لَنا ذلِک و رَسولُهُ وَ المُؤمِنونَ ، وَ حُجورٌ طابَت ، وَ حُجورٌ طَهُرَت ، وَ اُنوفٌ حَمِیةٌ وَ نُفوسٌ أبِیةٌ ، مِن أن تُؤثَرَ طاعَةُ اللِّئامِ عَلی مَصارِعِ الکرامِ . [19] هان ! بی نَسَبِ پسر بی نَسَب، مرا میان دو چیز ، قرار داده است : بین شمشیر و خواری . خواری ، از ما دور است و خداوند ، آن را برای ما نمی پذیرد ، و نیز پیامبرش و مؤمنان و دامن هایی پاک و پاکیزه و جان هایی عزّتمند و نَفْس هایی خوددار که اطاعت از فرومایگان را بر مرگی کریمانه ، مقدّم نمی دارند .
و نیز در پاسخ به کسانی که به او گفتند : «تو را رها نخواهیم ساخت تا دست در دستِ عبید اللّه بن زیاد نگذاری» ، فرمود :
لا وَاللّهِ ، لا اُعطی بِیدی إعطاءَ الذَّلیلِ ، وَ لا أفِرُّ فِرارَ العَبیدِ . «إِنِّی عُذْتُ بِرَبِّی وَ رَبِّکمْ أَن تَرْجُمُونِ [20] إِنِّی عُذْتُ بِرَبِّی وَ رَبِّکم مِّن کلِّ مُتَکبِّرٍ لَا یؤْمِنُ بِیوْمِ الْحِسَابِ» [21] . [22] نه . به خدا سوگند که نه به سان ذلیلان، دستِ بیعت خواهم داد ، و نه به سانِ بردگان، خواهم گریخت. «من به پروردگار خویش و پروردگار شما ، پناه می برم از این که مرا سنگ باران نمایید! من از شرارت هر حق ناپذیر و متکبّری که به روز حساب ، ایمان نمی آورد ، به پروردگار خود و شما، پناه می برم!» .
بنا بر این ، هر گزارشی از تاریخ عاشورا که حاکی از پذیرش ذلّت توسّط امام حسین علیه السلام باشد ، دروغ بوده و ساخته و پرداخته دشمنان اوست ؛ مانند این گزارش که امام علیه السلام فرموده :
إختاروا مِنّی خِصالاً ثَلاثا : إمّا أن أرجِعَ إلَی المَکانِ الَّذی أقبَلتُ مِنهُ ، وَ إمّا أن أضَعَ یدی فی یدِ یزیدَ بنِ مُعاوِیةَ ، فَیری فیما بَینی وَ بَینَهُ رَأیهُ ، وَ إمّا أن تُسَیرونی إلی أی ثَغرٍ مِن ثُغورِ المُسلِمینَ شِئتُم ، فَأَکونَ رَجُلاً مِن أهلِهِ ، لی ما لَهُم ، وَ عَلَی ما عَلَیهِم . [23] یکی از این سه [پیشنهاد من] را بپذیرید: یا به همان جایی که از آن آمده ام ، باز گردم، یا دستم را در دستِ یزید بن معاویه بگذارم و او میان من و خود ، حکم کند، یا مرا به هر یک از مرزهای مسلمانان که می خواهید ، بفرستید و من هم مانند یکی از ساکنان آن جا شوم ، با همان وظایف و حقوق.
یا طلب آب کردن امام علیه السلام از شمر ملعون، هنگامی که می خواست ایشان را به قتل برساند که در نور العین ، به امام علیه السلام نسبت داده شده و آمده است :
إذا و لا بدّ من قتلی فَاسقنی شربة ماءٍ . فقال : هیهات أن تذوق الماء بل تذوق الموت غصّة بعد غصّة و جرعة بعد جرعة . [24] [حسین علیه السلام فرمود :] «حال که مرا می کشی، پس جرعه ای آب به من بده» . شمر گفت : هرگز قطره ای آب نخواهی چشید ؛ بلکه مرگ را به صورت گلوگیر و جرعه جرعه، خواهی چشید!
این گونه گزارش ها ، علاوه بر این که با مُحکمات تاریخِ عاشورا و موضعگیری های امام علیه السلام در طول زندگی افتخارآمیز او [25] منافات دارد ، با اصول باورهای شیعه در باره جایگاه والای خاندان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نیز مخالفت دارد و بر این اساس ، یکی از آفات مجالس عزاداری سید الشهدا علیه السلام ، مرثیه سرایی ذلّت آمیز برای آن امام است . از این رو ، بر ذاکران مخلص اهل بیت علیهم السلام فرض است که از بیان هر سخن و تعبیری که حاکی از اظهار ذلّت یا عجز آن بزرگوار و خانواده ایشان در حادثه عاشورا باشد ، جدّا اجتناب کنند . در این باره ، محدّث نوری [26] در کتاب لؤلؤ ومرجان ، رؤیای صادقه ای را از روضه خوان معروفی، بدون ذکر نام، نقل کرده که حقیقتا تکان دهنده است :
[چرا ذلّت فرزندم حسین را خواندی ؟!] سید فاضلی از معتبرینِ روضه خوانان ، شبی در خواب دید که گویا قیامت ، برپا شده و خلق ، در نهایتِ وحشت و حیرت[اند] و هر کس به حال خود مشغول [است ]و ملائکه ، ایشان را می رانند به سوی حساب، و با هر تنی ، دو موکل بود .
[او می گوید:] من چون این داهیه را دیدم ، در اندیشه عاقبت خود [بودم] که با این بزرگی امر ، به کجا خواهد کشید؟! در این حال ، دو نفر از آن جماعت ، مرا امر نمودند به حضور در محضر خاتم النبیین صلی الله علیه و آله . چون مَآل کارْ خطرناک بود ، مسامحه کردم . قهرا مرا کشاندند : یکی در پیش ، دیگری در عقب ؛ و من در وسط ، هراسان و ترسناک، سیر می کردیم که دیدم عِماری بسیار بزرگی بر دوشِ جماعتی از طرف راستْ راه می روند . با الهام الهی دانستم که در آن عماری ، سیده زنان عالم است ـ صلوات اللّه علیها ـ . و چون به عماری نزدیک شدیم ، فرصت را غنیمت دانسته ، از دست موکلان ، فرار [کردم] و خود را به زیرِ عماری رساندم . آن را قلعه ای محکم و محلّ مَنیعی دیدم که پیش از من ، جمعی از گناهکاران به آن جا پناه بُرده بودند ، و موکلین را دیدم [که] از عماری ، دور[ند] و قدرت بر نزدیک شدن به عماری [را ]ندارند و به همان اندازه دوری با ما ، سیر می کنند . به اشاره ، التماس کردند برگردیم . قبول نکردیم . آن گاه ، به اشاره، ما را تهدید کردند . چون تکیه گاه خود را محکم دیدیم ، ما نیز ایشان را تهدید می کردیم و با همین قوّت قلب ، سیر می کردیم که ناگاه ، رسولی از جانب رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید و به آن مُعظّمه ، از جانب آن جناب گفت که : «جمعی از گناهکاران امّت ، به تو پناه آورده اند . ایشان را روانه کن که به حساب ایشان برسیم» .
پس آن مُخدّره ، اشاره فرمود که موکلان ، از هر طرف رسیدند و ما را به موقِف حساب کشاندند . در آن جا منبری دیدیم بسیار بلند که پلّه های زیادی داشت و سیدِ انبیا صلی الله علیه و آله ، بر بالای آن نشسته و امیر المؤمنین علیه السلام ، بر پلّه اوّل آن ایستاده و مشغول است به رسیدنِ حساب خلایق ، و آنها در پیشِ روی آن حضرت ، صف کشیده[اند] . چون نوبت حساب به من رسید ، مرا مخاطب کرد و به نحوِ سرزنش و توبیخ فرمود : «چرا ذلّت فرزندم حسین را خواندی و او را به مذلّت و خواری ، نسبت دادی؟» . پس در جواب ، متحیر شدم و جز انکار ، چاره ای ندیدم . پس منکر شدم که : «نخواندم!» . پس دیدم دردی به بازویم رسید ، گویا میخ آهنی در آن فرو رفته . ملتفت شدم به طرف خود . مردی را دیدم که در کفَش طوماری است . آن را به من داد . گشودم . دیدم صورت مجلس من در آن بود و در هر جا و هر وقت و هر چه خوانده بودم، در آن، ثبت شده بود و از آن جمله ، همان فقره که از من سؤال کردند .
پس حیله ای دیگر به خاطرم آمد . گفتم : «مجلسی رحمه الله ، آن را در جلد دهم بحار ، ذکر کرده!» . پس به یکی از خُدّام حاضرین فرمود : «برو از مجلسی، آن کتاب را بگیر» . پس ملتفت شدم . دیدم از طرف راست منبر ، صفوف بسیار است که اوّل آن ، جنب منبر [است] و آخر آن ، خدای داند که به کجا منتهی می شود ، و هر عالِمی ، مؤلّفاتش [را ]در پیشِ رویش گذاشته ، شخص اوّل در صف اوّل ، مرحوم مجلسی است . چون رسولِ حضرت ، پیغام را به او رساند ، در میان کتب ، آن کتاب را برداشت [و] به او داد . گرفت [و] آورد . اشاره فرمود [که ]به من دهد . گرفتم و در بحر تحیر، فرو رفتم ؛ زیرا که غرض از آن حیله و اِفترا ، خلاصی از آن مَهلکه بود .
پس پاره ای اوراق آن را بیهوده به هم زدم. در آن حال ، حیله ای دیگر به خاطرم آمد . پس گفتم : «آن را در مقتل حاجی ملّا صالح بَرَغانی دیدم!» . باز به خادمی فرمود : «برو به او بگو [آن ]کتاب را بیاورد» و رفت و گفت . در صف ششم یا هفتم ، شخص ششم یا هفتم ، حاجی مذکور بود . کتاب را خود برداشت و آورد .
پس امر فرمود آن فقره را در آن کتاب ، پیدا کنم . دومرتبه ، خوف برگشت و مضطرب شدم و راه چاره از هر طرف ، بسته شد . بیهوده ، مشغول برگرداندنِ اوراق بودم ، با قلب هراسان .
تا آن که می گوید [که ]چون از خواب بیدار شد ، جماعتی از اهلِ صنف خود را جمع کرد و آنچه [را ]در خواب دیده بود ، نقل نمود و گفت : «امّا من ، پس در خود ، قوّه اقامه شروط روضه خوانی را نمی بینم . آن را ترک می کنم ، و هر که مرا تصدیق می کند ، سزاوار است او نیز دست از آن بکشد» . با آن که سالیانه ، مبالغ خطیری از این راه به او می رسید ، از آن، چشم پوشیده ، دست از روضه خوانی کشید . [27]
4 . غُلُوْ
گزارش های ذلّت بار ، پایین آوردن اهل بیت علیهم السلام از جایگاه واقعی آنها، و غلو ، بالاتر بُردن آنان از جایگاه واقعی آنهاست که متأسّفانه ، هر دو آفت ، در برخی مجالس مرثیه سرایی مشاهده می شود .
شیخ المحدّثین ، ابن بابویه ، روایتی را از امام رضا علیه السلام نقل کرده که دلالت دارد بر این که مَنشأ غلو ، توطئه حساب شده دشمنان اهل بیت علیهم السلام برای بدبین کردن مردم به آنان و منزوی کردن خاندان رسالتْ بوده است . در این روایت ، امام علیه السلام فرموده است :
إنّ مُخالِفینا وَضَعُوا أخْبارا فی فَضائِلِنا وَ جَعَلوها عَلَی ثَلَاثَةِ أقْسامٍ ، أحَدُها الغُلُوُّ؛ وَ ثانِیها التَّقْصِیرُ فِی أَمْرِنا ، وَ ثالِثُها التَصْرِیحُ بِمَثَالِبِ أعْدائِنَا ، فإذا سَمِعَ النّاسُ الغُلُوَّ فِینا کفَّرُوا شِیعَتَنا وَ نَسَبُوهُم إلَی القَوْلِ بِرُبُوبِیتِنا وَ إذَا سَمِعُوا التَّقْصِیرَ اعْتَقَدُوهُ فِینا ، وَ إذَا سَمِعُوا مَثالِبَ أعداءِنا بأَسْمائِهِم ثَلَبُونا بأسْمائِنا . [28] مخالفان ما ، سه نوع حدیث در فضائل ما جعل کرده اند : اوّل ، غلو ؛ دوم ، کوتاهی کردن در حقّ ما ؛ و سوم ، تصریح به بدی های دشمنان ما و دشنام دادن به آنان . مردم ، وقتی احادیث غلوّآمیز آن دسته را می شنوند، شیعیان ما را تکفیر می کنند و به آنان نسبت می دهند که قائل به ربوبیت ما هستند و وقتی کوتاهی در حقّ ما را می شنوند ، به آن معتقد می شوند ؛ و وقتی بدی های دشمنان ما و دشنام به آنان را می شنوند ، ما را دشنام می دهند.
بنا بر این ، کسانی که در مجالس عزاداری ، اهل بیت علیهم السلام را جای گزین خدا می کنند و به جای خدامحور کردنِ مجالس امام حسین علیه السلام و پیوند دادن دل ها به خدا از طریق اهل بیت علیهم السلام ـ که ابواب الهی هستند ـ ، مردم را به «حسینُ اللّهی» و «زینبُ اللّهی» شدن، دعوت می نمایند و یا برای بزرگداشت اهل بیت علیهم السلام ، انبیای بزرگ الهی را کوچک جلوه می دهند، آگاهانه یا ناخودآگاه ، در خدمت اهداف دشمنان اهل بیت علیهم السلام قرار گرفته اند و سید الشهدا علیه السلام هم از آنان، بیزار است . [29]
5 . دروغ
زشت ترین و خطرناک ترین دروغ ها ، [30] دروغ بستن به خداوندمتعال ، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام است که از گناهان کبیره شمرده شده ، موجب بطلان روزه می گردد . [31]
مرثیه سرایانی که بدون حجّت شرعی ، سخنی را به خدا و اهل بیت علیهم السلام نسبت می دهند، نه تنها خادم و ذاکر امام حسین علیه السلام نیستند ، بلکه باید بدانند که کار آنها ، گناه کبیره است .
حقیقتا برای بسیاری از مردم ، باور کردن این قضیه سخت است که روضه خوانی ، به دروغْ مرثیه سرایی کند ؛ ولی در نهایت تأسّف ، باید به این واقعیت تلخ ، یعنی دروغ پردازی برخی روضه خوانان و مرثیه سرایان اعتراف کرد ؛ بلکه بر این مصیبت بزرگی که تاریخ عاشورا بدان مبتلا گردیده ، بیش از مصیبت خودِ عاشورا باید گریست؛ چرا که این مصیبت، موجب پایمال شدن نهضت مقدّس حسینی است .
برای توضیح این اجمال ، علاقه مندان می توانند به کتاب لؤلؤ و مرجان محدّث نوری ـ که در سال 1319 هجری قمری تألیف شده ـ و کتاب حماسه حسینی استاد شهید مرتضی مطهّری، مراجعه کنند .
اینک ، نگاهی کوتاه به این دو کتاب ، از این منظر :
دروغ در مرثیه سرایی ، در دوران گذشته
می توان گفت از موقعی که کتاب روضة الشهدا نوشته شد ، یعنی حدود سال نهصد هجری ، آسیبِ دروغ ، وارد عرصه مرثیه سرایی گردید و به تدریج ، این آفت، گسترش یافت ، به گونه ای که در اوایل قرن چهاردهم ، محدّث نوری ، از گسترش این آفت ، احساس خطر کرد و به پیشنهاد یکی از علمای هندوستان ، اقدام به نوشتن کتاب لؤلؤ و مرجان کرد . [32] وی در باره انگیزه نوشتن این کتاب ، در آغاز آن می گوید :
جناب العالم العامل الجلیل الفاضل الکامل ... سید محمّد مرتضی جونپوری هندی ـ أیده اللّه تعالی ـ ، مکرّر از آن جا به حقیر ، شکایت از ذاکرین و روضه خوانان آن صوب کرده که در گفتن دروغ ، حریص و بی باک[اند] و اصرار تام در نشر اکاذیب و مجعولات دارند ؛ بلکه نزدیک به آن رسیده که آن را جایز دانند و مباح شمارند ؛ و چون سببِ گریانیدن مؤمنین است ، از دایره عصیان و قُبح ، او را بیرون دانند! و امر فرمود که چند کلمه در این باب ، به طریق موعظه و مجادله حَسَنه نوشته [گردد] ، شاید سبب تنبّه و دست برداشتن از این قبایح شود . ظاهرا جناب ایشان ، گمان دارند که در عتبات عالیات و بلاد مقدّسه ایران ، این طایفه ، از این غائله ، آسوده[اند] و دامن عفّت ایشان به لوث کذب و افترا ، آلوده نیست و این خرابی دینی ، منحصر است در همان بلاد ، غافل از آن که نشر خرابی ، از سرچشمه در هر جا منتشر شده ، منتهی به مرکز علم و حوزه اهل شرعِ اعتاب عالیه است ؛ چه، اگر اهل علمْ مسامحه نمی کردند و مراقب تمیز صحیح و سقیم ، و صدق و کذبِ گفتار این طایفه می شدند و از گفتن اکاذیب ، نهی می کردند ، کارِ خرابی به این جا نمی رسید . [33]
محدّث نوری ، در جای دیگر از کتاب خود ، می گوید :
سکوت متمکنین ، سبب تجرّی و بی مبالاتی این طایفه بی انصاف شده . حتّی در حرم های شریفه و روضات متبرّکه ، خصوص ، حرم صاحب عزا، حضرت سید الشهدا ـ روحنا و روح العالمین لهُ الفدا ـ در غالب اوقات ، سیما در اسحار که موسم گریه و ناله و استغفار است ، به اقسام دروغ های عجیبه و گاهی آوازهای مُطربه ، آن محضر انور را تاریک نمایند . [34]
نمونه ای از روضه های دروغ، از نگاه محدّثِ نوری
اینک به چند نمونه از مرثیه های دروغی که محدّث نوری در کتاب لؤلؤ و مرجان آورده و به نقد آنها پرداخته، توجّه فرمایید :
1 . اضافات داستان آمدن طبیب برای معالجه امام علی علیه السلام در بستر شهادت
نقل کنند از حبیب بن عمرو، که رفت خدمت امیر المؤمنین علیه السلام بعد از رسیدن ضربت به فرق مبارکش ، و اشراف و رؤسای قبایل و شُرطَة الخَمیس، [35] در محضر انورش بودند . می گوید : «وَ ما مِنْهُم أحَدٌ إلّا وَ دَمعُ عَینَیه یتَرَقرَقُ علی سَوادِها حُزْنا عَلی أمیر الْمُؤمنین علیه السلام ؛ [یعنی : ]یکایک آنها ، بر اندوه بر امیر المؤمنین علیه السلام ، چشمانشان آکنده از اشک شد» .
و به فرزندان آن جناب ، نظر کردم که سرها به زیر انداخته «و ما تَنَفّسَ منهم مُتنفِّسٌ إلّا وَ ظَنَنْتُ أنَّ شَظایا قَلبِه تخرُجُ منْ أنفاسِهِ» ؛ [یعنی : ]کسی از آنها نبود ، مگر این که گمان بُردم که پاره های قلبش با نَفَس هایش بیرون می آید» .
می گوید : اطبّا را جمع کردند و اثیر بن عمر ، ریه گوسفند را باد کرد و داخل آن جراحت کرد و بیرون آورد . دید به مغزِ سر ، آلوده است . حاضرین پرسیدند . «فَخَرَسَ و تَلَجلَجَ لسانُه» ؛ [یعنی :] به لکنت افتاد و زبانش بند آمد» .
مردم فهمیدند و مأیوس شدند . پس سرها[یشان را] به زیر انداختند ، آهسته می گریستند ، از ترس آن که زنان بشنوند ، جز اصبغ بن نُباته ، که طاقت نیاورد و نتوانست خودداری کند ، «دون أن شَرقَ بعَبرَتِهِ» ، بلند گریست.
پس حضرت ، چشم باز کرد و بعد از کلماتی ، حبیب می گوید گفتم : «یا أبا الحسن! لا یهولَنَّک ما تَری وَ إِنَّ جَرْحَک غَیرُ ضائِر فَإنّ البَردَ لا یزیلُ الجَبَلَ الأصَمَّ وَ نَفْحَةَ الهَجیرِ لا یجَفِّفُ البَحْرَ الخِضَمَ والصلُّ یقوی إذا ارتَعَشَ وَ اللّیثُ یضری إذا خُدِش» ؛ [یعنی :] ای ابوالحسن ! آنچه می بینی ، تو را به هراس نیندازد . جراحتت ، آسیبی به تو نمی زند . تگرگ ، صخره را از جا نمی کنَد و باد گرم نیم روزی ، اقیانوس را نمی خشکانَد . بچّه افعی ، آن گاه نیرومند می شود که مرتعش شود ؛ و شیر ، آن گاه خطرناک می شود که زخمی شود» .
بعد، حضرت ، جوابی داد و اُمّ کلثوم، شنید و گریست . حضرت ، او را خواست . داخل شد ، خدمت پدر بزرگوارش .
ظاهرِ این نقل ، چنین است که در حضور همه آن جماعت آمد و عرض کرد : «أنتَ شَمسُ الطالبیین وَ قَمَرُ الهاشِمیین دَسّاسُ کثبها المُتَرَصِّدُ وَ أرقَم أجَمَتُها المُتَفقّد ، عِزُّنا إذا شاهَتِ الوُجوه ذِلّاً ، جَمعَنا إذا الْمُوکبُ الْکثِیر قلّاً تا آخر ؛ [یعنی :] تو خورشید خاندان طالب و ماه بنی هاشمی . اژدهایی هستی که در کمین نشسته و مار سهمگینی که مخفی و آماده حمله است . تو عزّت مایی . وقتی چهره ها از خواری سرافکنده می شوند، تو مایه وحدت و کثرتِ مایی ، هنگام کمی ها ، تا آخر .
این خبر مسجّع مقفّی که از شنیدنش ، نفْس محظوظ می شود ؛ ولکن، صد حیف که اصل ندارد و در اصل شریف ثقه جلیل ، عاصم بن حمید ، [که] خبر عمرو و آمدن جراح را دارد ، ابدا از این کلمات ، در آن، چیزی یافت نمی شود . [36] و همچنین، ابو الفرج در مقاتل الطالبیین ، [37] معالجه اثیر بن عمر را ذکر کرده ، بدون این شرح و حواشی . [38]
2 . آب آوردن ابو الفضل علیه السلام برای سید الشهدا علیه السلام در کودکی!
نمونه دیگری از دروغ گفتن در مرثیه سرایی ، داستانی است که محدّث نوری، آن را در کتاب خود در بیان نمونه ای دیگر از دروغ پردازی، آورده است و شهید مطهّری نیز گفته که آن را مکرّر شنیده است . آن داستان ساختگی ، این است :
روزی امیر المؤمنین علیه السلام در بالای منبر ، خطبه می خوانْد . حضرت سید الشهدا علیه السلام تشنه شد ، آب خواست . حضرت به قنبر امر فرمود : «آب بیاور!» . عبّاس علیه السلام در آن وقت ، طفل بود . چون شنید تشنگی برادر را ، دوید نزد مادر و آب برای برادر گرفت در جامی ، و آن را بر سر گذاشت و آب، از اطراف [جام ]می ریخت . به همین قِسم ، وارد مسجد [شد] . چشم پدر بر او افتاد . گریست و فرمود : «امروز ، چنین و روز عاشورا، چنان» و قدری از مصائب او ذکر نمود . الخ . [39]
محدّث نوری ، پس از اشاره به این داستانِ دروغ ، در تبیین مجعول بودن آن، می گوید :
این قصّه ، البته در کوفه بوده، و اگر در مدینه بود ، باید اوّلِ خلافت آن حضرت باشد ؛ زیرا که قبل از آن ، مسجد و منبری برای آن حضرت نبود . عمر شریف حضرت ابی عبد اللّه علیه السلام در آن زمان ، زیادت از سی سال بود[ه است] . اظهار تشنگی کردن در آن مجلسِ عام و تکلّم کردن در اثنای خطبه [خواندن پدرش علی علیه السلام ] ، مکروه است یا حرام با مقام امامت [پدرش]، بلکه با اوّلْ درجه عدالت ، بلکه با رُسوم متعارف انسانیت ، مناسبتی ندارد . [40]
محدّث نوری ، در ادامه ، برای توضیح بیشتر در باره دروغ بودن این داستان می افزاید که از آن جا که دروغگو ، کم حافظه است ، جاعل این داستان ، از یک سو ابوالفضل علیه السلام را کودکی خُردسال معرّفی می کند ، و از سوی دیگر می گوید که در جنگ صِفّین ـ که دو سه سال پس از این واقعه اتفاق افتاده ـ ، وی هشتاد نفر را به هوا پرتاب کرده است ، به گونه ای که وقتی نفر هشتادم را به هوا پرتاب کرد ، هنوز اوّلی به زمین برنگشته بود و هر کدام را که به زمین بر می گشت ، با شمشیر به دو نیم می نمود!
3 . پیمان گرفتن زینب علیهاالسلام از حبیب بن مُظاهر
نمونه ای دیگر از گزارش های دروغ ، این که می گویند : جناب زینب علیهاالسلام در شب عاشورا ، به جهت همّ و غم و خوف از اعدا ، در میان خیمه ها سِیر می کرد ، برای استخبارِ حالِ اَقربا و انصار . دید حبیب بن مُظاهر ، اصحاب را در خیمه خود جمع کرده و از آنها عهده می گیرد که فردا نگذارند اَحَدی از بنی هاشم ، قبل از ایشان به میدان بروند ، به شرحی طولانی . آن مُخدّره ، مسرورا آمد پشت خیمه ابو الفضل علیه السلام ، دید آن جناب نیز بنی هاشم را جمع کرده و به همان قِسم، از ایشان عهد می گیرد که نگذارند اَحَدی از انصار ، پیش از ایشان به میدان رود . مُخدّره ، مسرور در خدمت حضرت رسید و تبسّم کرد . حضرت، از تبسّم او تعجّب کرد و سبب پرسید. آنچه دید[ه بود]، عرض کرد .
تا آخر خبر که واضعش را در این فن ، مهارتی بود تمام . [41]
4 . احوالپرسی امام حسین علیه السلام از زین العابدین علیه السلام در روز عاشورا
نقل کنند با سوز و گداز که در روز عاشورا ، بعد از شهادت اهل بیت و اصحاب ، حضرت به بالین امام زین العابدین علیه السلام آمد . پس ، از پدر، حالِ معامله آن جناب را با اعدا پرسید . خبر داد که به جنگ کشید . پس جمعی از اصحاب را اسم بُرد و از حال آنها پرسید . در جواب فرمود : «قُتِلَ ، قُتِلَ!» ، تا رسید به بنی هاشم و از حال جناب علی اکبر و ابی الفضل، سؤال کرد . به همان قِسم ، جواب داد و فرمود : «بدان در میان خیمه ها ، غیر از من و تو ، مردی نمانده» .
خلاصه ، این قصه است و حواشی بسیار دارد و صریح است در آن که آن جناب ، از اوّل مقاتله تا وقت مبارزتِ پدر بزرگوارش ، ابدا از حال اَقرَبا و انصار و میدان جنگ ، خبری نداشت . [42]
5 . داستان اسب امام حسین علیه السلام
خبر عجیب که متضمّن است [بر] طلب کردن حضرتْ هنگام عزم رفتن به میدان ، اسبِ سواری را ، و کسی نبود آن را حاضر کند . پس مُخدّره زینب ، رفت و آورد و آن حضرت را سوار کرد .
بر حَسَب تعدّد منابر ، مکالمات بسیار بین برادر و خواهر ، ذکر می شود و مضامین آن، در ضمن اشعار عربی و فارسی نیز در آمده ، مجالس را به آن رونق دهند و به شور در آرند . و الحق ، جای گریستن است ؛ امّا نه بر این مصیبتِ بی اصل ، بلکه در گفتن چنین دروغ واضح و افترا بر امام علیه السلام در بالای منابر و نهی نکردن آنان که متمکن اند از نهی کردن ، به جهت بی اطّلاعی یا ملاحظه عدم نقص در بعضی شئونات . [43]
6 . داستان عروسی قاسم علیه السلام
به گفته محدّث نوری ، اوّلین کسی که این داستان را نوشته ، ملّا حسین واعظ کاشفی بوده است در کتاب روضة الشهدا، [44] و همان طور که استاد مطهّری فرموده ، اصل داستان ، صد در صد، دروغ است . [45] چگونه می توان به امام علیه السلام نسبت داد که در هنگام نبرد با دشمن و در حالی که مجال نماز خواندن هم به امام علیه السلام و یارانش داده نمی شود ، بگوید : «آرزو دارم عروسی دخترم را ببینم . در همین جا ، دخترم را برای پسرِ برادرم عقد می کنم و مراسم عروسی را بر پا می کنم» ؟!
7 . نسبت دادن شعر ابو الحسن تهامی به امام حسین علیه السلام
ابو الحسن تهامی (م 416 ق) ، قصیده ای در رثای فرزندش سروده که ضمن آن ، آورده است :
یا کوکبا ما کانَ أقصَرَ عُمرَهُ وَ کذا تَکونُ کواکبُ الأَسحارِ . [46]
ای ستاره ای که چه عمر کوتاهی داشت! آری! چنین اند ستارگان سحری .
محدّث نوری می گوید :
این شعر را در بالای منبر ، با صراحت به امام حسین علیه السلام نسبت می دهند که در بالای سرِ حضرت علی اکبر علیه السلام خواند ، و خود در بعضی از کتاب های بافته جدید دیدم که در قصّه شهادت علی اکبر علیه السلام به آن حضرت، نسبت داده ، با چند بیت دیگر از آن قصیده . [47]
8 . آمدن زینب علیهاالسلام به بالین برادر در قتلگاه
برخی از مرثیه سرایان به زینب علیهاالسلام چنین نسبت داده اند که در آخرین لحظات حیات امام حسین علیه السلام بر بالین ایشان آمد و امام علیه السلام را دید که در حال جان دادن بود . خود را به روی او انداخت و چنین می گفت : تو برادر منی ! تو امید و پناهگاه ما و امانِ مایی !
محدّث نوری ، این داستان را هم یکی از دروغ های مرثیه سرایان ، شمرده است . [48]
9 . به اسیری رفتن ، در این خانواده نبود
خبری است لطیف و متّکی بر مقدّماتی که احتمال دروغ را از ذهن سامعین، محو کند و سند را به ابوحمزه ثُمالی بیچاره ، منتهی کنند که : روزی آمد درِ خانه حضرت امام زین العابدین علیه السلام و در را کوبید . کنیزکی آمد . چون فهمید ابو حمزه است ، خدای را حمد کرد که او را رساند که حضرت را تسلّی دهد ؛ چون امروز ، دو مرتبه بیهوش شدند . پس داخل شد و تسلّی داد به این که شهادت در این خانواده ، عادت و موروثی است . جدّ و عمّ و پدر و عمّ پدر ، همه شهید شدند . در جواب ، او را تصدیق نمودند و فرمودند : «و لکن ، اسیری در این خانواده نبود» . آن گاه ، شمّه ای از حالتِ اسیری عمّه ها و خواهران [را] بیان کردند . [49]
10 . چگونگی حضور امام صادق علیه السلام در مجلس عزاداری
محدّث نوری ، خلاصه داستان مجعول دیگری را از مرثیه سرایان نقل می کند که به گفته ایشان ، سند آن را به هشام بن حکمِ مظلوم می رسانند که :
ایامی که حضرت امام جعفر صادق علیه السلام در بغداد بود، هر روز، حسب الأمر، بایست در محضر عالی [امام] حاضر باشد. [50] روزی بعضی از شیعیان ، او را دعوت به مجلس عزای جدّ بزرگوارش کرد . عذر خواست که: باید در آن محضر ، حاضر باشم . گفت : رخصت بگیر . گفت : نشود که اسمِ این مطلب را در حضورش بُرد که طاقت ندارد . گفت : بی اذن بیا . گفت : روز بعد که مشرّف شدم ، جویا می شود ، نتوانم راست گفت.
بالأخره ، او را بُرد . بعد از آن ، مشرّف شد . حضرت ، جویا شد . بعد از تکرارِ عرض ، فرمود : «گمان داری من در آن جا نبودم (یا : در چنین مجالس ، حاضر نمی شوم)؟» . عرض کرد : جنابت را در آن جا ندیدم! فرمود : «وقتی که از حجره بیرون آمدی ، در محلّ کفش ها چیزی ندیدی؟» . عرض کرد : جامه ای در آن جا افتاده بود . فرمود : «من بودم که عبا بر سر کشیدم و روی زمین افتادم» . [51]
دروغ در مرثیه سرایی، در عصر حاضر
معلوم نیست که تلاش های محدّث نوری رحمه الله در راه مبارزه با دروغگویی در مرثیه سرایی ، تا چه اندازه مؤثّر بوده است ؛ ولی در دوران ما نیز اگر وضع مرثیه سرایی اسفبارتر از آنچه ایشان توصیف کرده ، نباشد ، بهتر از آن زمان نیست .
حماسه حسینی، نوشته استاد شهید مطهّری ، در زمان خود، تلاشی نو برای مبارزه با دروغ پردازی در مرثیه سرایی در دوران معاصر بوده است . استاد ، در باره رواج این آفت در دوران معاصر ، می گوید :
اگر بخواهیم روضه های دروغی را که می خوانند ، جمع آوری کنیم ، شاید چند جلد کتاب پانصد صفحه ای بشود! [52]
اینک ، چند نمونه از مرثیه های دروغی را که شهید مطهّری می گوید خود در مجلس عزا حاضر بوده و آنها را شنیده است ، می آوریم :
1 . دعای لیلا برای علی اکبر علیه السلام
داستان مجعول منسوب به امام حسین علیه السلام که چون علی اکبر علیه السلام به میدان رفت ، امام علیه السلام به همسرش لیلا فرمود : «برو در خلوت ، دعا کن برای فرزندت ...» ، از زمان محدّث نوری ، میان مرثیه سرایان، رایج بوده است . [53] استاد مطهّری نیز در بیان نمونه های تحریفِ وقایع عاشورا ، از این داستان، یاد کرده و آورده است :
نمونه دیگر از تحریف در وقایع عاشورا ـ که یکی از معروف ترین قضایا شده است و حتّی یک [کتاب] تاریخ هم به آن گواهی نمی دهد ـ ، قصّه لیلا، مادر حضرت علی اکبر علیه السلام است . البتّه ایشان ، مادری به نام لیلا داشته اند ؛ ولی حتّی یک مورّخ نگفته که لیلا ، در کربلا بوده است . امّا ببینید که چه قدر ما روضه لیلا و علی اکبر علیه السلام داریم ؛ روضه آمدن لیلا به بالین علی اکبر علیه السلام .
حتّی من در قم ، در مجلسی که به نام آیة اللّه بروجردی تشکیل شده بود ـ که البته خودِ ایشان در مجلس نبودند ـ ، همین روضه را شنیدم که علی اکبر علیه السلام به میدان رفت . حضرت به لیلا فرمود که : «از جدّم شنیدم که دعای مادر در حقّ فرزند ، مستجاب است . برو در فلان خیمه خلوت ، موهایت را پریشان کن ، در حقّ فرزندت دعا کن . شاید خداوند ، این فرزند را سالم به ما برگرداند»!
اوّلاً ، لیلایی در کربلا نبوده که چنین کند . ثانیا ، اصلاً این منطق ، منطق حسین علیه السلام نیست . منطق حسین علیه السلام در روز عاشورا ، منطق جانبازی است . تمام مورّخین نوشته اند که هر کس اجازه می خواست ، حضرت به هر نحوی که می شد عذری برایش ذکر کند ، ذکر می کرد ، بجز برای علی اکبر علیه السلام ـ «فَاسْتأذن فِی القِتال أباه ، فَأذن له» . یعنی : «تا اجازه خواست ، گفت : برو !». حال چه شعرها که سروده نشده ، از جمله این شعر که می گوید :
خیز ـ ای بابا ـ از این صحرا رویم نک ، به سوی خیمه لیلا رویم . [54]
2. نذر کردن لیلا برای سلامت ماندن علی اکبر علیه السلام
استاد مطهّری ، در بیان این داستان ساختگی آورده است :
نمونه دیگری در همین مورد را ـ که خیلی عجیب است ـ ، من در همین تهران ، در منزل یکی از علمای بزرگ این شهر ، در چند سال پیش ، از یکی از اهل منبر که روضه لیلا را می خواند ، شنیدم، و من در آن جا چیزی شنیدم که به عمرم نشنیده بودم . گفت : بعد از این که حضرت لیلا رفت در آن خیمه و موهایش را پریشان کرد ، نذر کرد که اگر خدا، علی اکبر علیه السلام را سالم به او برگردانَد و در کربلا کشته نشود ، از کربلا تا مدینه را ریحان بکارد ؛ یعنی نذر کرد که سیصد فرسخ راه را ریحان بکارد!
[روضه خوان،] این را گفت و یک مرتبه زد زیر آواز :
نذرٌ عَلَی لَئن عادوا و إن رَجَعوا لَأزرعَنَّ طریقَ التّفتِ رَیحانا .
من نذر کردم که اگر اینها برگردند راه تفت را ریحان بکارم .
این شعر عربی ، بیشتر برای من اسباب شد که [ببینم] این شعر ، از کجا پیدا شده ؟ بعد به دنبال آن رفتم و گشتم . دیدم این تفتی که در این شعر آمده ، کربلا نیست ؛ بلکه این تفت ، سرزمینِ مربوط به داستان لیلی و مجنونِ معروف است که لیلی ، در آن سرزمین، سکونت می کرده و این شعر ، مال مجنون عامری است برای لیلی ، و این آدم ، این شعر را برای لیلا ، مادر علی اکبر علیه السلام و کربلا می خوانده ! تصوّر کنید که اگر یک مسیحی یا یک یهودی یا یک آدم لامذهب ، آن جا باشد و این قضایا را بشنود ، آیا نخواهد گفت که تاریخ اینها ، چه مزخرفاتی دارد ؟ آنها که نمی فهمند که این داستان را این شخص از خودش جعل کرده است ؛ بلکه می گویند ـ العیاذُ بِاللّه ـ : زن های اینها، چه قدر بی شعور بوده اند که نذر می کردند از کربلا تا مدینه را ریحان بکارند ! [55]
3 . داستان پیرزنی که زمان متوکل به زیارت امام حسین علیه السلام می رود
استاد مطهّری می گوید :
در ده ، پانزده سال پیش که به اصفهان رفته بودم ، در آن جا مرد بزرگی بود ، مرحوم حاج شیخ محمّدحسن نجف آبادی ـ أعلی اللّه مقامه ـ . خدمت ایشان رفتم و روضه ای را که تازه در جایی شنیده بودم و تا آن وقت نشنیده بودم ، برای ایشان نقل کردم . کسی که این روضه را می خواند ، اتّفاقا تریاکی هم بود . این روضه را خواند و به قدری مردم را گریانْد که حد نداشت . داستانِ پیرزنی را نقل می کرد که در زمان متوکل ، می خواست به زیارت امام حسین علیه السلام برود و آن وقت ، جلوگیری می کردند و دست ها را می بُریدند ، تا این که قضیه را به آن جا رساند که این زن را بُردند و در دریا انداختند . در همان حال ، این زن فریاد کرد : یا ابا الفضل العبّاس! وقتی داشت غرق می شد ، سواری آمد و گفت : رکابِ اسب مرا بگیر . رکابش را گرفت . گفت : چرا دستت را دراز نمی کنی ؟ گفت : من دست در بدن ندارم ، که مردم خیلی گریه کردند .
مرحوم حاج شیخ محمّدحسن ، تاریخچه این قضیه را این طور نقل کرد که : یک روز در حدود بازار ، حدود مدرسه صدر (جریان ، قبل از ایشان اتّفاق افتاده و ایشان ، از اشخاص معتبری نقل کردند) ، مجلس روضه ای بود که از بزرگ ترین مجالس اصفهان بود و حتّی مرحوم حاج ملّا اسماعیل خواجویی ـ که از علمای بزرگ اصفهان بود ـ ، در آن جا شرکت داشت . واعظ معروفی می گفت که : من ، آخرین منبری بودم . منبری های دیگر می آمدند و هنر خودشان را برای گریاندن مردم ، اِعمال می کردند . هر کس می آمد ، روی دست دیگری می زد و بعد از منبر خود ، می نشست تا هنرِ روضه خوان بعد از خود را ببیند . تا ظهر ، طول کشید. دیدم هر کس هر هنری داشت ، به کار بُرد ، اشک مردم را گرفت . فکر کردم: من ، چه کنم ؟ همان جا ، این قضیه را جعل کردم . رفتم قصّه را گفتم و از همه بالاتر زدم . عصر همان روز ، رفتم در مجلس دیگری که در چارسوق بود ، دیدم آن که قبل از من منبر رفته ، همین داستان را می گوید . کم کم [آن را] در کتاب ها نوشتند و چاپ هم کردند! [56]
ریشه دروغ در مرثیه سرایی، از نگاه محدّث نوری
اکنون باید دید که ریشه این دروغ پردازی ها چیست ؟ و چرا عدّه ای برای گریاندن مردم در مصیبت امام حسین علیه السلام ، به راحتی بر خدا و رسول و امامان ، دروغ می بندند و بدین سان ، تاریخ افتخارآمیز عاشورا را تحریف می کنند ؟
از نگاه محدّث نوری ، دو عامل عمده ، موجب دروغ پردازی در مرثیه سرایی شده است :
1 . مجاز شمردن دروغ در عزاداری!
خلاصه مطلبی که محدّث نوری رحمه الله برای جایز شمردن دروغ در عزاداری برای امام حسین علیه السلام از برخی دروغ پردازان نقل کرده ، این است :
احادیثی که توصیه به گریانیدن در مصیبت آن حضرت می کنند ، مطلق هستند . بنا بر این ، هر چه سبب گریه کردن مردم گردد ، هر چند دروغ باشد ، نیکوست ، و فضای این روایات ، آن است که آنچه در نکوهش دروغ وارد شده ـ هر چند که در نهایتِ اعتبار است ـ ، ولی اختصاص به غیر از ذکرِ مصیبت ابا عبد اللّه علیه السلام دارد ! [57]
استاد مطهّری ، پس از نقل این مطلب از محدّث نوری ، می افزاید :
این ، همان حرفی است که امروزی ها در مکتب «ماکیاول» ، در آوردند که : هدف ، وسیله را مباح می کند . هدف ، خوب باشد ، وسیله ، هر چه شد ، شد! [58]
محدّث نوری ، در این باره نوشته است :
به این بیان ، توان بسیاری از معاصی کبیره را مباح ، بلکه مستحب کرد و برای فسّاق ، جاده وسیعی به سوی آن معاصی باز نمود ؛ زیرا که اخبار فضیلت و مدح ادخالِ سرور در قلب مؤمن و قضای حوائج و اجابت خواهش او و سعی و کوشش در انجاح آن اضعاف ، اخبار اِبکاست . پس هر فاسقی ، هر زنی را که دید و خواهش نمود، بوسه بر رویش زند یا...، بر زن رواست به مقتضای اخبار استحباب ادخالِ سرور یا اخبار استحباب قضای حاجت و غیر آنها ، اجابت نماید و خود را تسلیم کند! [59]
2 . تسامح در ابواب فضائل ، قصص و مصائب
مطلب دیگری که از منظر محدّث نوری ، دومین عامل عمده برای وارد شدن دروغ به مرثیه سرایی است ، تمسّک به سیره برخی علما مبنی بر ضبط و نقل روایات ضعیف در مؤلّفات خود ، و تسامح در قبول و نقل روایات ابواب فضائل و قصص و بخصوص مصائب است .
ایشان ، پس از توضیح این شبهه ، به تفصیل، آن را توضیح می دهد و می گوید :
این سخن ، مغالطه ای بیش نیست و هرگز علمای درستکار که سیرشان در خطوط مستقیمه موازین عدلیه است ، از کتابی که صاحبش را نشناسند ، نقل نکنند، و نیز از کتابی که مؤلّفش بی مبالات [است] و فرقی میان خبر موهون و غیر موهون نگذاشته و در مقام نقل ، تمیزی برای آنها مقرّر نداشته ، خبری بیرون نیاورند . [60]
به هر حال ، تردیدی نیست که تسامح در نقل فضائل ، قصص و مصائب ، مجوّز دروغ پردازی و نسبت دادن هر مطلبی ـ که در ابواب و موضوعات یاد شده در هر کتابی یافت شود ـ ، به اهل بیت علیهم السلام نیست .
ریشه های اصلی دروغ در مرثیه سرایی
به نظر می رسد آنچه در ریشه یابی دروغ پردازی در مرثیه سرایی بدان اشاره شد ، در واقع ، بهانه دروغ پردازان است ، نه ریشه اصلی آن ؛ زیرا هر کس که از کمترین معلومات دینی برخوردار باشد ، با اندک تأمّلی ، به این نتیجه می رسد که اسلام ، اجازه نمی دهد که با دروغ ـ که گناهی کبیره است ـ ، زمینه گریستن بر امام حسین علیه السلام را ـ که امری مستحب است ـ ، فراهم کنیم، یا هر مطلب مکتوب و غیر مکتوبی را بدون بررسی به اهل بیت علیهم السلام نسبت دهیم .
به نظر ما ، ریشه های دروغ پردازی در مرثیه سرایی ، امور دیگری است که این گونه بهانه تراشی ها نیز ریشه در آنها دارد . این ریشه ها ، عبارت اند از :
الف ـ جهل
شماری از مرثیه سرایان ، اگر بدانند آنچه می خوانند ، دروغ است ، قطعا از آن اجتناب می کنند ؛ لیکن از آن جا که نه شناخت درستی از تاریخ عاشورا دارند ، و نه توان و یا حوصله تحقیق و بررسی در باره آن ، هر مطلبی را در هر کتابی می بینند و یا از دیگری می شنوند ، در صورتی که برای گریاندن مردم ، مفید تشخیص دهند ، بدون تأمّل در صحّت و سُقم آن ، مورد استفاده قرار می دهند .
بنا بر این ، نخستین گام برای اصلاح مرثیه سرایی ، آموزش مرثیه سرایان و زنده کردن روح تحقیق در آنان و همچنین ، معرّفی منابع معتبر و غیر معتبر تاریخ عاشورا به آنهاست .
ب ـ سوء استفاده از زبانِ حال
بهره گیری از زبانِ حال در مرثیه سرایی ، با رعایت دو شرط، بی اشکال است و در واقع ، نوعی هنرمندی در ذکر مصیبت به شمار می رود:
شرط اوّل ، این که مرثیه سرا ، توان تشخیصِ حال کسی را که می خواهد زبان حال او را بیان کند ، داشته باشد و این توان ، در صورتی تحقّق می یابد که سراینده زبانِ حال ، اطّلاع کافی از هدف نهضت حسینی ، تاریخ عاشورا و خصوصیات روحی شخصیتی که می خواهد حالش را بازگو نماید ، داشته باشد .
شرط دوم ، این است که سخنی را به امام حسین علیه السلام و اهل بیت ایشان نسبت ندهد ؛ بلکه تصریح کند که آنچه می گوید ، تشخیص اوست .
متأسّفانه ، بدون در نظر گرفتن دو شرط یاد شده ، بسیاری از مرثیه سرایان ، مطالبی را، خصوصا به صورت شعر ، به امام علیه السلام و خانواده آن بزرگوار ، نسبت می دهند که واقعیت ندارد . به نظر می رسد که سوء استفاده از زبانِ حال در مرثیه سرایی ، یکی از عوامل راه یافتن دروغ به مقتل های مکتوب باشد .
از باب نمونه ، این شعر معروف، به امام حسین علیه السلام منسوب شده است که :
إن کانَ دینُ مُحَمَّدٍ لَم یستَقِم إلّا بِقَتلی یا سُیوفُ خُذینی .
این شعر ، از نظر مضمون ، ایرادی ندارد ؛ ولی انتساب آن به امام علیه السلام ، دروغ است . این شعر ، بیتی از قصیده ای است که یکی شعرای عرب به نام شیخ محسن هُوَیزی ، معروف به «ابُو الحُبّ کبیر»، در رثای امام حسین علیه السلام سروده است. در این قصیده می خوانیم:
أعطَیتُ رَبِّی مَوثِقاً لا ینتَهی إلّا بِقَتلی، فَاصعَدی وَ ذَرینی
إن کانَ دینُ مُحَمَّدٍ لَم یستَقِم إلّا بِقَتلی، یا سُیوفُ خُذینی
هذا دَمی فَلتُروَ صادِیةُ الظُّبا مِنهُ وَ هذا لِلرِّماحِ وَتینی . [61]
با پروردگارم عهدی بسته ام که انجام نمی شود جز با کشته شدنم . پس مرا بالا ببر و بیفکن .
اگر دین محمّد صلی الله علیه و آله ، استوار نمی مانَد جز با کشته شدن من ، ای شمشیرها! مرا بر گیرید .
این ، خون من است ، که باید شمشیرهای تشنه ، از آن، سیراب شوند و این رگِ گردنم ، آماده برای فرود آمدن نیزه هاست .
بدیهی است که شاعر ، این ابیات را به عنوان زبانِ حال امام علیه السلام سروده ؛ لیکن به تدریج ، به عنوان سخن امام علیه السلام ، رواج یافته است .
همچنین ، این جمله مشهورِ منسوب به امام حسین علیه السلام : «إنّ الحَیاةَ عقیدةٌ و جِهادٌ» ، مصرعی از یکی از سروده های شاعر معاصِر مصری، احمد شوقی (م 1932 م) است [62] و تمام بیت ، چنین است :
قِف دونَ رَأیک فِی الحیاةِ مُجاهِدا إنَّ الحَیاةَ عَقیدَةٌ و جِهادُ . [63]
در راه باورت ، ایستادگی و مجاهدت کن که زندگی ، باور است و مجاهدت.
گفتنی است که این بیت ، شعار روزنامه الجهاد، در مصر بوده است . [64]
ج ـ تلاش برای ارائه مصیبتی نو!
به صورت شغل در آمدن مرثیه سرایی ، از یک سو ، و یکنواخت بودن مجالس عزاداری و مستمعان، از سویی دیگر ، به طور طبیعی ایجاب می کند که مرثیه سرایان ، دائما در صدد یافتن مصیبتی تازه در باره واقعه کربلا باشند ؛ ولی از آن جا که مصائب کربلا ، به رغم سنگینی ، محدود است ، تلاش برای دستیابی به مصائب جدید ، زمینه ساز ورود انواع دروغ ها و مطالب سست در عرصه مرثیه سرایی می گردد .
برای مبارزه با این خطر ، باید نوآوری در شیوه ارائه مصائبی که در منابع معتبر آمده را جای گزین تلاش برای یافتن مصائب جدید کرد .
د ـ دنیاطلبی
اصلی ترین و خطرناک ترین ریشه های دروغ در مرثیه سرایی ، دنیاطلبی است . در حدیثی از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمده است :
حُبُّ الدُّنیا رَأسُ کلِّ خَطیئَةٍ و مِفتاحُ کلِّ سَیئَةٍ و سَبَبُ إحباطِ کلِّ حَسَنَةٍ . [65] دنیادوستی ، سرآمدِ هر خطا و کلید هر گناه و مایه از میان رفتن هر خوبی ای است .
گفتنی است که داشتن هر انگیزه غیر الهی از مرثیه سرایی (چه کسب درآمد مادّی باشد ، و چه تحصیل شهرت و محبوبیت ، و چه غیر اینها) دنیاطلبی است و تا این بیماری خطرناک علاج نشود ، و تا اخلاص برای مرثیه سرایانْ حاصل نگردد ، همه تلاش ها برای اصلاح فرهنگ مرثیه سرایی ، عقیم خواهند ماند .
6 . بدعت در نحوه عزاداری
آسیب هایی که تا کنون برشمردیم ، آفاتی هستند که محتوای مجالس عزاداری سید الشهدا علیه السلام را تهدید می کنند ؛ امّا شماری از آفات ، مربوط به شیوه و چگونگی عزاداری می شوند .
از نظر فقهی ، عبادات ، اعم از واجب یا مستحب ، توقیفی هستند ، بدین معنا که اصل عبادت و چگونگی آن ، باید توسّط ادلّه شرعی اثبات شود . در غیر این صورت ، عملی که به عنوان عبادت انجام می شود ، بدعت محسوب می گردد و نه تنها مطلوب نیست ، بلکه ممنوع و حرام است .
استحباب عزاداری برای سالار شهیدان ، بر پایه ادلّه قطعی ، ثابت است و با عنایت به آثار و برکات فردی و اجتماعی آن ، از بزرگ ترین عبادات محسوب می گردد ؛ امّا در باره چگونگی انجام گرفتن این عبادت ، معیار ، عزاداری های مرسوم در عصر صدور روایاتِ مربوط به این عزاداری است ؛ بلکه می توان گفت : اطلاق این روایات ، شامل انواع عزاداری های مرسوم در اعصار مختلف نیز می گردد ، مشروط به این که آنچه رایج شده ، برای عزاداری صدق کند و موجب وَهْن مکتب اهل بیت علیهم السلام نگردد و یا همراه با انجام دادن عملی نامشروع نباشد .
بنا بر این ، آنچه در شماری از مجالس عزاداری ، به تدریج مرسوم شده است (مانند : استفاده از ابزارهای موسیقی و آهنگ های مبتذل ، تشبّه مرد به زن ، و همچنین کارهایی چون قمه زدن) ، بدعت در عزاداری محسوب می شود ، بویژه قمه زدن که در عصر حاضر ، زمینه ساز تبلیغات سوء بر ضدّ پیروان اهل بیت علیهم السلام و موجب وَهْن مکتب تشیع است . رهبر معظّم انقلاب اسلامی ، آیة اللّه خامنه ای ، در این باره می فرماید :
قمه زدن هم از کارهای خلاف است ... نمی شود در مقابل این کار غلط ، سکوت کرد ... . کار غلطی است که عدّه ای ، قمه به دست بگیرند و به سرِ خودشان بزنند و خون بریزند . کجای این حرکت ، عزاداری است ؟! البته ، دست بر سر زدن ، عزاداری است . شما بارها دیده اید کسانی که مصیبتی برایشان پیش می آید ، بر سر و سینه خود می کوبند . این ، نشانه عزاداری ؛ امّا شما تا به حال ، کجا دیده اید که فردی به خاطر رویکرد مصیبت عزیزترین عزیزانش ، با شمشیر بر مغز خود بکوبد و خون جاری کند ؟ کجای این کار ، عزاداری است ؟! قمه زدن ، سنّتی جعلی است . از اموری است که مربوط به دین نیست و بلاشک ، خدا هم از انجام آن راضی نیست . علمای سَلَف ، دستشان بسته بود و نمی توانستند بگویند : این کار ، غلط و خلاف است . امروز ، روز حاکمیت اسلام است و روز جلوه اسلام است . نباید کاری کنیم که آحاد جامعه اسلامی برتر ، یعنی جامعه محبّ اهل بیت علیهم السلام که به نام مقدّس ولی عصر ـ أرواحنا فداه ـ ، به نام حسین بن علی علیه السلام و به نام امیر المؤمنین علیه السلام مفتخرند ، در نظر مسلمانان و غیر مسلمانان عالم ، به عنوان یک گروه آدم های خرافی بی منطق ، معرّفی شوند ... . قطعا این ، یک بدعت است . [66] و آخرین سخن در این باب ، این که اگر فرهنگ عاشورا ، آن گونه که بوده و هست ، بدون تحریف به جهانیان عرضه شود ، از قدرت اعجازآمیزی برخوردار است که می تواند به نظام سلطه و استکبار در جهان ، پایان دهد و بدین سان ، نه تنها امّت مسلمان ، بلکه همه مستضعفان جهان را از ستم چپاولگران ، زورمداران و غارتگران بین المللی رهایی بخشد و به گفته رهبر انقلاب اسلامی آیة اللّه خامنه ای :
امروز ، حسین بن علی علیه السلام می تواند دنیا را نجات دهد ، به شرط آن که با تحریف ، چهره او را مغشوش نکنند . [67]
به خاطر دارم که حضرت آیة اللّه خامنه ای، در دوران ریاست جمهوری شان ، شبی، نخستین رهبر جنبش «جهاد اسلامی» فلسطین ، شهید دکتر فتحی شقاقی را به منزل خود دعوت کرده بودند . بنده (ری شهری) و جمعی از روحانیون و مسئولان کشور نیز حضور داشتیم. یکی از حاضران ، از شهید فتحی شقاقی پرسید : تا چه اندازه به موفّقیت راه خود ، اطمینان دارید ؟
وی با این که پیرو مذهب اهل سنّت بود ، پاسخی داد که همه را در بُهت و شگفتی فرو بُرد . پاسخ وی ، این بود :
ما اصولاً به این موضوع ، فکر نمی کنیم! ما موفّقیت و پیروزی خود را در انتخاب راه حسین بن علی علیه السلام می دانیم . هدف ما، به انجام رساندن تکلیف الهی است .
باری ! همه پیروان راستین اهل بیت علیهم السلام و علاقه مندان آگاه سید الشهدا علیه السلام ، در پاسداری از فرهنگ اصیل عاشورا در برابر توطئه های دشمنان آگاه و تحریفات دوستان ناآگاه ، مسئول اند ؛ امّا بی تردید ، مسئولیت مراجع تقلید ، فرهیختگان ، عالمان دین باور ، گویندگان ، نویسندگان و مرثیه سرایان متعهّد ، سنگین تر است . «ثُمَّ لَتُسْ ـ ئلُنَّ یوْمَ ـ ئذٍ عَنِ النَّعِیمِ ؛ سپس حتما در آن روز، در باره نعمت ها، از شما پرسش خواهد شد» . [68]
[1] براى نمونه ، ر . ك : «نقشه اى براى جدايى مكاتب الهى ـ گزارش يك كتاب»، روزنامه جمهورى اسلامى: ش7722 (16 / 12 / 1384).
[2] گفتنى است نگاه تجزيه اى به اصل قيام عاشورانيز پيامدهاى ناخوشايندى دارد. در اين باره، ر. ك : ج 3 ص 323 (بخش هفتم / تحليلى در باره اهداف قيام امام حسين عليه السلام ).
[3] حماسه حسينى : ج 1 ص 127 .
[4] همان : ص 78 .
[5] همان : ص 128 .
[6] راجع : ج 10 ص 41 (فصل چهارم / ثواب گريه كردن بر آنان) .
[7] بيتى است از ترجيع بند مشهور محتشم كاشانى (باز اين چه شورش است كه در خلق عالم است؟!).
[8] «ملائكه گفتند : پروردگارا! آيا كسانى را خواهى گماشت كه در زمين ، فساد كنند و خون ها بريزند ، حال آن كه ما خود ، تو را تسبيح و تقديس مى كنيم ؟!» (بقره : آيه 30) .
[9] «من بر روى زمين ، جانشينى قرار خواهم داد» (بقره: آيه 30).
[10] «من چيزى مى دانم كه شما نمى دانيد» (بقره: آيه 30).
[11] حماسه حسينى : ج 1 ص 121 ـ 125 .
[12] براى اطّلاع از منابع قابل استناد و منابع غير قابل استناد تاريخ عاشورا ، ر . ك :ج 1 ص 52 (درآمد / منابع قابل استناد) و ص 91 (منابع غيرقابل استناد) .
[13] .آخوند شيخ محمّدكاظم بن حسين هروى خراسانى ، متولّد سال 1255 ق، در مشهد ومتوفّاى سال 1329 ق، در نجف ، از علماى بزرگ اماميه و اصولى اى نامى است كه در تدريس اصول فقه، يگانه عصر خود بود و به نهضت مشروطه در ايران ، كمك هاى شايانى نمود .
[14] حماسه حسينى : ج 1 ص 56 .
[15] مفتاح الجنان ، در ادعيه و اعمال روزها و ماه ها و زيارت ها و برخى وِردها و ختومات است كه بارهاچاپ شده و مؤلّفش ناشناخته است . اين كتاب، برخى مطالب را آورده كه سندشان مشخّص نيست ؛ بلكه مطالبى دارد كه قطعا سند ندارند (الذريعة : ج 21 ص 324 ش 5294) .
[16] لؤلؤ و مرجان : ص 164 .
[17] براى آشنايى با منابع معتبر و غير معتبر تاريخ عاشورا ، ر. ك: معرفى و نقد منابع عاشورا ؛ عاشوراپژوهى؛ كتاب شناسى تاريخى امام حسين عليه السلام ؛ عاشوراشناسى ؛ عزادارى ـ عاشورا ـ تحريفات. نيز، ر. ك: «سيرى در مقتل نويسى و تاريخ نگارى عاشورا» ؛ محسن رنجبر، تاريخ در آينه پژوهش (فصل نامه)، ش 14 ـ 16.
[18] لؤلؤ ومرجان : ص 253 .
[19] ر . ك : ج 6 ص 112 ح 1628 . گفتنى است تعبير «نفسٌ أبيّة (جانى عزّتمند)» را دشمنان و مخالفان امام حسين عليه السلام نيز درباره ايشان به كار برده اند (ر . ك : ج 2 ص 96 ح452 . نيز ، ر . ك : تجارب الاُمم : ج 2 ص 71) .
[20] دخان: آيه 20 .
[21] غافر: آيه 27 .
[22] مثير الأحزان: ص 51 . نيز ، ر.ك: همين دانشنامه : ج 6 ص 95 (بخش هشتم /فصل دوم / احتجاج هاى امام عليه السلام بر سپاه كوفه) .
[23] ر . ك : ج 5 ص 404ح 1541 .
[24] نور العين : ص50 .
[25] براى مطالعه اى دقيق تر و گسترده تر درباره محكمات تاريخ عاشورا و موضعگيرى هاى امام حسين عليه السلام ، ر . ك : همين دانش نامه ؛ نگاهى نو به جريان عاشورا (مجموعه مقالات) ؛ نهضت عاشورا (جستارهاى كلامى ، سياسى و فقهى) ؛ مجموعه مقالات كنگره بين المللى امام خمينى و فرهنگ عاشورا (8 جلد تاكنون) ؛ حماسه حسينى ؛ قيام جاودانه ؛ نگاهى به حماسه حسينى ؛ عاشوراشناسى ؛ عاشوراپژوهى .
[26] مقصود، حاجى ميرزا حسين نورى طَبَرسى (م 1320 ق) است.
[27] لؤلؤ و مرجان : ص 270 .
[28] عيون أخبار الرضا عليه السلام : ج 1 ص 304 ح 63 ، بشارة المصطفى : ص 221 ، بحار الأنوار : ج 26 ص 239 ح 1 .
[29] براى آگاهى بيشتر در باره خطر غلو در باره اهل بيت: ، (ر . ك : اهل بيت: در قرآن و حديث : «بخش سيزدهم : غلو كردن در باره اهل بيت:» و جامعه شناسى تحريفات عاشورا.
[30] براى آشنايى با اقسام دروغ ، ر . ك : لؤلؤ و مرجان: مقام چهارم .
[31] الكافى : ج 2 ص 340 ح 9 .
[32] . استاد مطهّرى، در باره اين كتاب مى گويد : «با اين كه كتاب كوچكى است ، ولى فوق العاده خوب است .... خيال نمى كنم در هيچ كتابى در باره دروغ و انواع آن ، به اندازه اين كتاب، بحث شده باشد و شايد نظير اين كتاب در دنيا وجود ندارد» (حماسه حسينى : ج1 ص 19) .
[33] لؤلؤ و مرجان : ص 4 .
[34] همان : ص 321 .
[35] شُرطه الخميس: يگان پنج شاخه (شامل: طلايه، قلب، جناح راست، جناح چپ و پشتيبان)؛ نيروهاى نظامى ـ عمليّاتى ويژه وبسيار وفادارى كه در خدمت اميرمؤمنان عليه السلام بودند (ر.ك:دانش نامه اميرالمؤمنين عليه السلام : ج3 ص437).
[36] ر.ك:الاُصول الستّة عشر : ص 178 ح 140 (اصل عاصم بن حميد) .
[37] ر.ك: مقاتل الطالبيّين : ص 51 .
[38] لؤلؤ و مرجان : ص 260 .
[39] همان : ص 299 .
[40] همان جا .
[41] همان : ص 264 . ر. ك: معالى السبطين: ج 1 ص 209 .
[42] همان جا. نيز، ر. ك: الدمعة الساكبة: ج 4 ص 351.
[43] همان : ص 267. نيز، ر. ك: روضة الشهدا: ص 321 ـ 329.
[44] همان : ص 288 .
[45] حماسه حسينى :ج 1 ص 28 .
[46] الدرُّ النضيد : ص 189 .
[47] ر. ك: لؤلؤ و مرجان : ص 298 .
[48] همان : ص 268 . نيز، ر. ك: تظلّم الزهراء: ص131، معالى السبطين: ج 2 ص 22.
[49] همان.
[50] در مصدر،«باشم» آمده است.
[51] همان : ص 269 . محدّث نورى ، در ادامه اين نقل مى افزايد : «چون درست حفظ نكردم ، شايد تحريفى در آن كرده باشم . خبر ، مفصّل است و بسيارْ گريه آور . كاش پايه داشت و احتمالِ صدق در آن مى رفت» .
[52] حماسه حسينى :ج 1 ص 18 .
[53] لؤلؤ و مرجان : ص 153 .
[54] حماسه حسينى: ج 1 ص 25 ـ 26. نيز، ر. ك: أسرار الشهادات: ج 2 ص 514.
[55] حماسه حسينى : ج 1 ص 25 ـ 27 .
[56] حماسه حسينى : ج 1 ص 49 .
[57] ر . ك : لؤلؤ و مرجان : ص 272 (تنبيه چهارم) .
[58] حماسه حسينى : ج 1 ص 48 .
[59] لؤلؤ و مرجان : ص273 . نيز ، ر . ك : حماسه حسينى : ج 1 ص 49 .
[60] ر.ك : لؤلؤ و مرجان : ص 277 ـ 302 .
[61] ر.ك : مستدركات أعيان الشيعة: ج 3 ص 191.
[62] براى ديدن پژوهشى روشمند در اين باره ، ر . ك : چشمه خورشيد (مجموعه مقالات) : ج 1 ص 182 (مقاله «پژوهشى در باره يك شعار معروف : إنّ الحياة ...» ، عناية اللّه مجيدى) .
[63] الموسوعة الشوقية : ج 3 ص 228 .
[64] الجهاد ، نام يكى از روزنامه هاى صبح مصر بود كه به سرپرستى محمّد توفيق ديّاب و به عنوان نشريه سازمانى حزب «الوفد» مصر ، از سال 1931 تا 1938 م ، منتشر مى گرديد.
[65] إرشاد القلوب : ص 21 . نيز ، ر.ك: دنيا و آخرت از نگاه قرآن و حديث :ج 1 ص 382 ح 578 .
[66] سخنان مقام معظّم رهبرى آية اللّه خامنه اى، در جمع روحانيون استان كهكيلويه و بوير احمد ، در آستانه ماه محرّم 1415 ق (17 / 3 / 1373 ش) .
[67] سخنان ايشان درديدار روحانيون و وعّاظ در آستانه ماه محرّم 1416 ق (3 / 3 / 1374 ش).
[68] تكاثر : آيه 8 .
منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج9، ص 344-378
