صبر نگهداری نفس است بر طبق مقتضای عقل و شرع، یا نگهداری نفس است از آن چیزهایی عقل و شرع اقتضای نگهداری نفس از آنها را می‌کنند.
_ سید حیدر آملی در تفسیر المحیط الاعظم:
الصبر، و هو حبس النفس عن مطاوعة الهوی و مقاومتها إیّاه؛۱
صبر به معنای حفظ نفس از اطاعت هوی و مقاومتش در برابر آن است.
_ نراقی نیز در تعریف مشابهی بیان می‌کند:
مطلق صبر عبارت است از مقاومت کردن نفس با هوی و هوس خود و ثبات قوه عاقله.۲
_ فیض کاشانی در رسائل:
صبر، یعنی پای افشردن بر دشواری در راه حق.۳
محقق طوسی:
الصبر حبس النفس عن الجزع عند المكروه و هو یمنع الباطن عن الاضطراب و اللسان عن الشكایة و الأعضاء عن الحركات غیر المعتادة؛۴
صبر حفظ نفس است از بی‌تابی کردن در مواجهه با امور ناخوشایند و صبر درون را از اضطراب و زبان را از شکایت و اعضاء را از حرکات غیرعادی منع می‌کند.
_ یکی دیگر از محققان معاصر، بعد از بررسی‌های لغوی، اصطلاحی و روایی صبر را این‌گونه تعریف می‌کند:
تحمل کردن سختی‌ها و دشواری‌ها، و پرهیز کردن از جزع و بی‌تابی.۵
جمع‌بندی
در برخی از این تعریف‌ها به گونه صریح، به حبس نفس تأکید کرده‌اند. در برخی دیگر از آنها از مفهوم مقاومت یا پایداری در تعریف صبر استفاده شده است که در چنین مواردی هم می‌توان گفت که منافاتی با مفهوم حبس نفس ندارند؛ زیرا لازمه حبس نفس، نوعی مقاومت
1.. تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم، ج۲، ص۴۸۷.
2.. معراج السعاده، ص۷۹۱.
3.. رسائل فیض کاشانی، ج۲، رساله۹، ص۵۵.
4.. بحار الأنوار، ج۶۸، ص۶۸.
5.. اخلاق‌پژوهی حدیثی، ص۱۸۹.
