ب. فرایند شکل‌گیری صبر با توجه منابع اسلامی

در این قسمت با توجه به متون دینی تلاش می‌شود تا روند شکل‌گیری صبر تبیین شود. در فرایند شکل‌گیری صبر یا جزع، سه مرحله کلی می‌توان تبیین کرد:
مرحله اول: مواجهه با موقعیت دشوار،
مرحله دوم: ارزیابی و فعال شدن مکانیزم‌ها،
مرحله سوم: پدید آمدن صبر یا جزع.
همان طور که در تعریف صبر روشن شد، صبر در جایی معنا پیدا می‌کند که انسان با نوعی دشواری مواجه شود و بتواند در موقعیت دشوار طمأنینه خود را حفظ کرده و دچار بی‌تابی نشود. این دشواری ممکن است بر اثر ابتلا به مصیبت یا انجام طاعت یا ترک معصیت ایجاد شود. از این ‌رو، در روند منطقی تحقق صبر، مناسب است مرحله اول «مواجهه با دشواری» نامیده شود.
یکی از روایاتی که اقسام صبر را ذکر کرده، روایتی است که از رسول گرامی صلی الله علیه وآله نقل شده است:
الصَّبْرُ ثَلَاثَةٌ: صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ، وَ صَبْرٌ عَلی الطَّاعَةِ، وَ صَبْرٌ عَنِ الْمَعْصِیَة؛^۱
صبر بر سه گونه است: صبر هنگام مصیبت و صبر بر طاعت و صبر بر معصیت.
صبر در این روایت، بنا بر موقعیت آن، به سه قسم تقسیم شده است. با دقت می‌توان دریافت که تحمل مصیبت، انجام تکالیف و دوری از گناه برای انسان دشوار است. پس انسان در هر سه موقعیت، با نوعی مشقت و سختی مواجه می‌شود. از این رو، می‌توان گفت که در متعلق صبر «دشواری» وجود دارد. همان طور که در قسمت قبل اشاره شد، یکی از محققان^۲ چنین تحلیلی را از برخی روایات تقسیمی به دست آورده است.
بعد از مواجهه با موقعیت دشوار، نوبت به مرحله ارزیابی و فعالیت عوامل صبر می‌رسد که می‌توان گفت مهم‌ترین مرحله در تحقق صبر است. در این مرحله، اگر ارزیابی درستی از صبر صورت گیرد و عوامل صبر محقق شود، فرد به سوی پایان شیرین صبر سوق داده خواهد شد؛ یعنی نگرش فرد به گونه‌ای تنظیم می‌شود که همواره عاقبت خوشایند صبر را در نظر داشته باشد و در نتیجه بتواند واکنش صبورانه‌ را (که همان مرحله سوم است) از خود