نشان دهد.
فرایند فوق را چنین می‌توان تبیین نمود:
خاصیت صبر این است که برای عده‌ای اولش تلخ، ولی پایانش شیرین است و برای عده‌ای دیگر، هم اول و هم آخرش تلخ است. این مطلب را به صراحت می‌توان در روایتی که به امام صادق علیه السلام نسبت داده شده است، یافت:
الصَّبْرُ مَا أَوَّلُهُ مُرٌّ وَ آخِرُهُ حُلْوٌ لِقَوْمٍ، وَ لِقَوْمٍ مُرٌّ أَوَّلُهُ وَ آخِرُهُ.^۱
حال چگونه می‌شود که انسان دچار صبر یا جزع می‌شود؟ در ادامه روایت این چنین می‌خوانیم:
فَمَنْ دَخَلَهُ مِنْ أَوَاخِرِهِ فَقَدْ دَخَلَ، وَ مَنْ دَخَلَهُ مِنْ أَوَائِلِهِ فَقَدْ خَرَجَ؛^۲
کسی که از اواخرش داخل شود، به تحقیق داخل شده است(صبور می‌شود) و کسی که از اوایلش وارد شود، به تحقیق خارج شده است (از صبور بودن خارج شده است).
در این مرحله اگر انسان به پایان شیرینی که بر اثر تحمل این دشواری‌ها ایجاد می‌‌شود، توجه پیدا کرده و آنها را در نظر داشته باشد، می‌تواند این موقعیت را تحمل کرده و صبر نشان دهد، ولی اگر در دشواری‌ها و تلخی‌هایی که در ابتدای راه با آنها مواجه شده است، تمرکز پیدا کرده و آنها را مد نظر داشته باشد، دچار جزع می‌شود. یکی از روایاتی که می‌تواند شاهد این مطلب باشد، روایتی است که از مولای متقیان امیرالمؤمنین علیه السلام نقل شده است:
لَا یَصْبِرُ عَلی مُرِّ الْحَقِّ إِلَّا مَنْ أَیْقَنَ بِحَلَاوَةِ عَاقِبَتِهِ؛^۳
بر تلخی حق صبر نمی‌کند، مگر کسی که به شیرینی عاقبتش یقین دارد.
طبق این روایت یقین به شیرینی عاقبت است که باعث می‌شود انسان بتواند بر تلخی حق صبر کند.
همچنین در روایت دیگر به نقل از آن امام بزرگوار می‌خوانیم:
الصَّابِرُ فَإِنَّهُ یَتَمَنَّاهَا بِقَلْبِهِ فَإِذَا نَالَ مِنْهَا أَلْجَمَ نَفْسَهُ عَنْهَا لِسُوءِ عَاقِبَتِهَا وَ شَنَآنِهَا؛^۴