بهشت در میان ناگواریها و شکیبایی است. پس هر که در دنیا بر ناگواریها صبر کند به بهشت رود و دوزخ در میان لذتها و شهوتهاست. پس هر که هر لذت و شهوتی را که دلش خواهد، به خود رساند، به دوزخ در آید.۱
إِنِّی لَأَصْبِرُ مِنْ غُلَامِی هَذَا وَ مِنْ أَهْلِی عَلی مَا هُوَ أَمَرُّ مِنَ الْحَنْظَلِ۲إِنَّهُ مَنْ صَبَرَ نَالَ بِصَبْرِهِ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ وَ دَرَجَةَ الشَّهِیدِ الَّذِی قَدْ ضَرَبَ بِسَیْفِهِ قُدَّامَ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله۳؛۴
من از این غلام خود و تنی چند از افراد خانوادهام نارواییهایی میبینم که تلختر از حنظل است و بر آن صبر و بردباری میکنم. به راستی که هر کس (در برابر ناملایمات) صبر پیشه کند، با بردباری و شکیبایی خود قدر و منزلت روزهدار شب زندهدار، و شهیدی که در رکاب رسول خدا صلی الله علیه وآله شمشیر زده است به دست میآورد.۵
إِنَّ أَحْمَدَ الْأُمُورِ عَاقِبَةُ الصَّبْرِ۶؛۷
همانا ستودهترین امور عاقبت صبر است.
الْزَمِ الصَّبْرَ فَإِنَّ الصَّبْرَ حُلْوُ الْعَاقِبَةِ مَیْمُونُ الْمَغَبَّةِ؛۸
ملتزم بر صبر باش، همانا صبر دارای عاقبت شیرین و فرجام مبارک است.
همان طور که روشن است، در این روایات و بسیاری از روایات دیگر امور شیرین و خوشایند مربوط به پایان صبر، از قبیل: «رسیدن به بهشت»، «رهایی از جهنم»، «داشتن مقام روزهدار شبزندهدار»، «داشتن مقام شهید»، «احمد الامور (ستودهترین چیزها)» و.... مورد توجه قرار گرفتهاند؛ چه بسا یکی از دلایل این همه تأکید و توجه این است که ائمه هدی خواستهاند که افراد به پایان شیرین و خوشایند صبر توجه کنند تا بتوانند از این جنبه وارد شده و رفتار صبورانه نشان دهند. به بیان دیگر، روح این روایات توجه انسان را به سوی جنبه شیرین صبر سوق میدهد. به بیانی دیگر، این روایات کمک میکنند تا انسان بتواند از این
1.. اصول الکافی، ترجمه سیدجوادمصطفوی، ج۳، ص۱۴۳.
2.. حنظل، میوهای گرد و زرد رنگ به اندازۀ پرتقال با پوست نازک و سخت و مغز سفید است که بسیار تلخ است. از آن به مناسبت در باب صلات و اطعمه و اشربه سخن رفته است (فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۳، ص۲۸۰).
3.. به نقل از امام باقر علیه السلام.
4.. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص۱۹۸.
5.. پاداش نیکیها و کیفر گناهان، ص۴۹۹.
6.. به نقل از امیرالمؤمنین علیه السلام.
7.. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۲۸۱.
8.. همان، ص۲۸۴.