خواهد بود. چه بسا روایت ذیل اشاره به همین معنا باشد؛ در روایتی به نقل از امیرالمؤمنین علیه السلام می‌خوانیم:
أَحْزَمُ‏ النَّاسِ مَنْ كَانَ الصَّبْرُ وَ النَّظَرُ فِی الْعَوَاقِبِ شِعَارَهُ وَ دِثَارَهُ؛^۱
دور اندیش‏ترین مردم کسی است که صبر و فکر کردن در عاقبت‌ها (ی کارهایی که اراده کند) شعار و دثار او باشد.
«شعار» جامه زیرین را می‌گویند که ملاصق^۲ مو است، و «دثار» جامه بالای آن را می‌گویند و مراد این است که صبر و فکر مذکور همیشه همراه او باشد؛ مانند جامه زیرین و بالاپوش.^۳
در روایت دیگری نیز اخذ رفتار صبورانه به فرد دوراندیش نسبت داده شده است:
عَلَیْكَ بِالصَّبْرِ، فَبِهِ یَأْخُذُ الْحَازِمُ وَ إِلَیْهِ یَرْجِعُ الْجَازِع‏.^۴
در واقع، چنین می‌توان گفت که آنچه باعث صبر می شود دوراندیش بودن فرد است. چنین فردی با در نظر گرفتن عواقب می‌تواند نفس خود را در برابر دشواری‌ها، از بی‌تاب شدن مهار کند؛ چون پیش‌بینی می‌کند که آینده شیرین و رهایی از آینده تلخ منوط به تحمل دشواری است. بالاخره در حدیث دیگر، به طور صریح‌تر صبر از خصوصیات فرد دوراندیش شمرده شده است:
لَا یَصْبِرُ عَلی الْحَقِّ إِلَّا الْحَازِمُ‏ الْأَرِیبُ.^۵
بنا بر این، می‌توان گفت آنچه باعث کاهش تلخی صبر و در نتیجه بروز واکنش صبورانه در انسان می‌شود، حزم است. فرد بر اثر حزم یا دوراندیشی عواقب امور را در نظر می‌گیرد و پیش‌بینی می‌کند که صبر باعث رسیدن به پیامد خوشایند و یا رهایی از عاقبت تلخ است در نتیجه، نفس خود را از بی‌تاب شدن در برابر دشواری‌های موجود در راه باز می‌دارد (به عبارت دیگر، صبوری می‌کند) تا به هدف بهتر و خوشایندتر برسد.

عوامل مرتبه دوم

همان طور که روشن شد صبر برای محقق شدن نیازمند دو عامل مهم است؛ یکی