الْبَلَاءِ لَأَشَدُّكُمْ حُبّاً لِلدُّنْیَا، وَ إِنَّ أَصْبَرَكُمْ عَلی الْبَلَاءِ لَأَزْهَدُكُمْ فِی الدُّنْیَا؛1
و دلهای خویش را جایگاه شهوتها نکنید. به راستی، بیتابترین شما هنگام بلا دنیا دوستترین شماست و شکیباترین شما بر بلا بیرغبتترین شما به دنیاست.2
بر اساس مضمون این روایت، بیتابترین فرد هنگام مواجهه با بلا کسی است که شدیدترین حب را به دنیا دارد و صبورترین فرد کسی است که بیشترین زهد را نسبت به دنیا دارد.
البته با توجه به معنای زهد و همچنین در نظر گرفتن روایات دیگر میتوان گفت که زهد علاوه بر مصیبت، در ترک معصیت و انجام طاعت نیز میتواند به عنوان مکانیزم صبر عمل کند. طبیعی است کسی که شیفته کارهای حرام است، به راحتی نمیتواند دشواریهایی را که بر اثر ترک حرام به وجود میآیند تحمل کند. یا کسی که شیفته خوشگذرانی و راحتطلبی است تحمل دشواریهای انجام اطاعت، برای او بسیار سخت خواهد بود. در روایتی به نقل از امیرالمؤمنین علیه السلام میخوانیم:
لَا زُهْدَ كَالزُّهْدِ فِی الْحَرَام؛3
هیچ زهدی مانند زهد در محرمات نیست.
از این روایت به خوبی میتوان فهمید که زهد در مورد محرمات نیز جاری است. در روایت دیگری از آن امام بزرگوار نیز میخوانیم:
الزَّاهِدُ فِی الدُّنْیَا مَنْ لَمْ یَغْلِبِ الْحَرَامُ صَبْرَهُ، وَ لَمْ یَشْغَلِ الْحَلَالُ شُكْرَهُ؛4
زاهد در دنیا کسی است که حرام بر صبرش غلبه نکند، حلال او را از شکرگزاریاش بازندارد.
از این روایت نیز میتوان چنین برداشت کرد که زهد نسبت به دنیا (از جمله لذتهای دنیوی حرام) باعث میشود که صبر انسان در برابر محرمات شکست نخورد. به عبارت دیگر، وقتی که انسان نسبت به لذتهای دنیوی از قبیل لذتهای حرام بیرغبت باشد، میتواند در برابر محرمات طمأنینه خود را حفظ کرده و خود را از بیتاب شدن در برابر ترک لذتهای
1.. تحف العقول، ص۳۹۳.
2.. تحف العقول، ترجمه اتابکی، ۱۳۷۶ش، ص۳۹۹.
3.. نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص۴۸۸.
4.. تحف العقول، ص۲۰۰.