چند گانگی اسم اعظم در حدیث - صفحه 118

اعتبار صفتی از صفات.۱ «حکیم سبزواری» در پانوشت اسفار در مقام ذکر تفاوت اسم، صفت و ذات اظهار می‏دارد که صفت، عبارت است از یک تعیّن وجودی، و اسم عبارت است از وجود همراه با آن تعیّن، و خود وجود با قطع نظر از تعیّن، عبارت از مسمی است.۲ هم او در شرح الاسماء الحسنی تفاوت اسم با صفت در نزد عارفان را این گونه بیان می‏کند که ذات موجود با اعتبار هر یک از صفات در عرف عارفان اسم نامیده می‏شود، و نفس این محمول عقلی ]بدون ذات[ در نزد عارفان صفت نامیده می‏شود.۳
این اصطلاح در جای جای مسفورات اهل عرفان نیز به چشم می‏خورد؛ از جمله: ابن عربی در الفتوحات المكیة اسمای الهی را عبارت از یک سلسله امور نسبی و اضافی دانسته و ادّعا می‏کند که اسمای الهی نسبت‏ها و اضافاتی به ذات هستند که به یک وجود واحد بر می‏ گردند.۴ نیز در تفسیر ابن عربی، نوشته عبدالرزاق کاشانی آمده است که اسم عبارت از ذات با اعتبار صفتی از صفات است.۵ همچنین قیصری در شرح فصوص الحكم اسم را عبارت از ذات با ملاحظه صفتی از صفات ذات دانسته است.۶ تبیین و تعریف اصطلاحی اسم در موارد بسیاری از آثار علامه طباطبایی به چشم می‏خورد. به برخی از آنها اشاره می‏شود:
1. «الذات مأخوذاً بوصف من أوصافه».۷
2. «الذات مأخوذة بصفة من صفاته و وجه من وجوهه».۸
3. «ذات مأخوذة بوصف مّا».۹
4. «لیس الاسم الّا الذات مأخوذاً ببعض أوصافه».۱۰
و برای نمونه، اسم عالِم را _ که از اسمای الهی است _ به «الذات مأخوذة بوصف العلم»۱۱ تبیین نموده‏اند.

1.. الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، ص۴۴.

2.. الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، ج۸، ص۲۸۱.

3.. شرح الاسماء الحسنی، ج۱، ص۱۹ و ۲۱۵.

4.. الفتوحات المکیة، ج۱، ص۱۶۳.

5.. تفسیر ابن عربی، ج۱، ص۳۱ و ۲۷۰ و ۴۲۶؛ ج۲، ص۱۶ و ۳۷۱ و ۴۱۶.

6.. شرح فصوص الحکم قیصری، ص۶۴۰، ۶۵۵، ۷۰۲، ۷۰۷، ۱۰۲۴.

7.. المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۷.

8.. همان، ج۶، ص۲۵۴.

9.. همان، ج۱۳، ص۲۲۹.

10.. الرسائل التوحیدیة، ص۲۲.

11.. المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۷۱.

صفحه از 134