چند گانگی اسم اعظم در حدیث - صفحه 126

بیاضها.1
3) در حدیثی از رسول اکرم صلی الله علیه وآله آمده است:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِیمِ» اسم من أسماء الله الأكبر، و ما بینه و بین اسم الله الأكبر إلّا كما بین سواد العین و بیاضها من القرب.2
این احادیث از جهت حکایت از اسم اعظم با اشکال‏های متعدد مواجه است که عبارت‌اند از:
الف) حدیث سوم به لحاظ این که گویای آن است که «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِیمِ» یکی از اسمای الهی است: «اسم من أسماء الله الأکبر»، و نه مشخّصاً اسم اکبر.
ب) حدیث دوم و سوم به دلیل این که می‏گوید: فاصله «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِیمِ» با اسم اعظم، به اندازه فاصله سیاهی و سفیدی چشم است و از این عبارت بر می‏آید که «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِیمِ» اسم اعظم نیست، بلکه به آن نزدیک است و با آن فاصله (هر چند اندک) دارد.
ج) حدیث نخست به گونه صریح «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِیمِ» را اسم اعظم یا اکبر بر می‏شمارد؛ لکن با توجّه به دیدگاهی که اسم جلاله «الله» و یا اسم «الرحمان» را اسم اعظم بر می‏شمارد، وجه جمع بین مستندات دو دیدگاه آن است که اسم «الله» و «الرحمان» اسم اعظم باشد. بنا بر این، حدیث مورد بحث به اشتمال بر اسم اعظم حمل و تفسیر خواهد شد.
بر اساس این رویکرد، حتی برخی اسمای دیگر که در ضمن دیدگاه‌های گذشته به عنوان اسم اعظم معرّفی شده است، مانند: ارحم الراحمین، ربّ، قریب، وهّاب، غفّار، ودود، سمیع علیم، سمیع الدعاء و... به دلیل آن که قطعاً از اسمای جزئیّه و از فروع امّهات اسمای الهی هستند، نمی‏توانند اسم اعظم باشند. برای نمونه اسم «سمیع» از فروعات اسم «علیم»؛ و اسم «ارحم الراحمین» منشعب از اسم «الرحمان» است؛ و اسم «ودود» از فروع اسم «رحیم» است که خود منشعب از اسم «الرحمان» هستند؛ و اسم «قریب» از فروع دو اسم «قادر خالق»؛ و اسم «ربّ» از فروع سه اسم «قادر خالق رحمان» هستند؛ و اسم «سمیع الدعاء» مانند اسم «مجیب» از فروع اسم «کریم» است که آن نیز به نوبه خود منشعب از اسم «رحیم» است؛ و اسم «وهّاب» از فروع اسم «ربّ» است و اسم «غفّار» از فروع اسم «کریم» است و....3 در این

1.. بحار الانوار، ج۹۰، ص۲۲۴.

2.. همان، ص۲۲۶.

3.. الرسائل التوحیدیة، ص۳۸ - ۴۷

صفحه از 134