نفس متكلّف و متعبّد باشد و الجا و اضطرار الهى ، نفس به ايمان در وقت زوال تكيلف و تعبّد مى باشد .
پس مأمون گفت : فرّجك اللّه عنك فرّجت ^۱ .
از فحواى اين آيه و حديث و از بسيارى از آيات و احاديث كه برخى از آنها در طى تحقيق مذهب حقّ . ان شاء اللّه تعالى . ايراد مى شود ، معلوم مى گردد كه در ايمان و طاعات ، توفيق و در كفر و معصيت ، خذلان الهى مى باشد .
و بعضى ديگر مى گويند كه خداى تعالى در بنده ، خير و شرّى اراده ننموده و قضا و قدرى نفرموده است و از جمله آنچه در آيات قرآنى بر ابطال اين قول دلالت دارد ، قول خداى تعالى : «وإذا أردنا أن نهلك قرية أمرنا مترفيها ففسقوا فيها»^۲ . يعنى هرگاه اراده نموديم كه هلاك كنيم مردم دهى را به اين معنا كه در معاصى اصرار مى نمودند و عدل ، تقاضاى هلاك ايشان مى كرد ، امر فرموديم مردم آن قريه را . پس فسق كردند در او ، به اين معنا كه خذلان نموديم تا به خواهش و اختيار خود ، فسق نمودند تا اينكه بيشتر مستوجب غضب شوند .
از اين آيه و بسيارى از آيات و احاديث ، بطلان مذهب مذكور ، ظاهر است و بالجمله اين طايفه را قَدَريّه مى نامند ، براى اينكه نفى قدر از جناب كبريايى . جلّ ذكره الأعلى . مى نمايند و ظاهرش اينكه جميع فِرَق مذكوره را حديث «القدرية مجوس هذه الامّة» ^۳ ، براى اينكه هر يك به جهتى دخل در كيفيت افعال نموده ،