الأمالي (للصدوق)
كتاب امالى از جلسه هاى متعددى كه شيخ صدوق هفته اى دو روز در روزهاى سه شنبه و جمعه از 18 رجب سال 367 هجرى تا روز 11 شعبان سال 368 هجرى در مشهد مقدس املاء فرموده و شاگردان ايشان نوشته اند تشكيل شده است.
اين كتاب املاى شيخ صدوق، ابو جعفر، محمد بن على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى است.
كتاب امالى از جلسههاى متعددى كه شيخ صدوق هفتهاى دو روز در روزهاى سه شنبه و جمعه از ۱۸ رجب سال ۳۶۷ هجرى تا روز ۱۱ شعبان سال ۳۶۸ هجرى در مشهد مقدس املاء فرموده و شاگردان ايشان نوشتهاند تشكيل شده است.
فن امالى نويسى
در اواخر قرن سوم هجرى شيوهاى در ميان دانشمندان اسلامى ظهور كرد كه آن را فن امالى ناميدند. امالى جمع املا است و آن اينگونه است كه يكى از اساتيد و دانشمندان بزرگ در انجمنى، مطالبى را ايراد مىكرد و ديگران سخنان او را نوشته و جمعآورى مىكردند تا به صورت كتابى مىشد و آن را امالى مىخواندند.
از فقهاى بزرگ شيعه آثار گران بهايى به اين شكل به يادگار مانده كه امالى شيخ صدوق از آن جمله است و اثرى بس نفيس و ارزشمند مىباشد.
متن كتاب
متن اين كتاب همان متن احاديث است كه با سلسله سند آورده شده. در اين كتاب تبحر شيخ بزرگوار، صدوق در جمع و حفظ احاديث فريقين شيعه و سنى به خوبى آشكار است.
شيخ صدوق از هفتاد و يك استاد شيعه و سنى استفاده حديث كرده و روايات آنها را با سلسله سندها در كتاب خصال خود آورده است.
اين اساتيد در جاىجاى كشور اسلامى آن روز، از ما وراء النهر تا بغداد، صاحب سند حديث بودهاند كه شيخ صدوق در مسافرتهاى پر مشقت خود با همت خستگى ناپذيرى از محضر آنها استفاده كرده و روايات آنها را جمع نموده است.
موضوع كتاب امالى
موضوعات مختلفى در اين كتاب مورد بحث واقع شده كه اكثر آنها جنبه اخلاقى و تاريخى و نقل فضائل خاندان پيامبر اسلام صلى اللّه عليه و آله و سلم را دارند.
اخبار اخلاقى نقل شده توسط غير شيعيان با ملاحظه متن آن، به حكم عقل سليم تأييد مىشود و اخبار فضائل خاندان پيامبر عليهم السلام از زبان مخالفان، مقرون به قرينه قطعيه است زيرا روات آنها دليلى براى جعل حديث نداشتهاند لذا شيخ در اين دو موضوع، اخبار بسيارى از راويان مخالف مذهب نقل كرده است.
ثواب روزه در ماههاى ذى حجه و رجب و شعبان و رمضان و ارزش خواب و رؤياى مؤمن و مقتل امام حسين عليه السلام و مستحبات نماز و احكام و شرايع، از ديگر مباحثى است كه در اين كتاب مطرح شده است.
روايات اين كتاب
در برخى از روايات اين كتاب مضامين به ظاهر ضعيف و مورد اعتراض وجود دارد كه در بيان آن مىتوان گفت: بسيارى از اين روايات متشابه است و حاوى مطالبى نامحسوس و راجع به امور آينده و وقايع آخرت است. همچنانكه در خود آيات قرآن كريم آيات محكم و متشابه وجود دارد و درك مقاصد تفصيلى آنها منظور است نه لفظ آنها و دستور اين است كه آن را به خود ائمه عليهم السلام برگردانيم.
بيان اين گونه روايات گاهى هم براى آزمايش و امتحان مقام ايمان پيروان بوده است.
