محمد بن علی شیخ صدوق

ابن بابويه، محمد بن على (شيخ صدوق) /وفات : ۳۸۱ ه ق ولادت‏ محمد بن على بن حسين بن بابويه قمى، مشهور به‏«شيخ صدوق»، در سال ۳۰۵ هجرى قمرى، در خاندان علم و تقوى، در شهرقم‏ ديده به جهان گشود.(سالهاى ۳۰۶ و ۳۰۷ نيز براى ولادت شيخ ذكر شده است)

ولادت صدوق از زبان شيخ طوسى: شيخ طوسى جريان ولادت وى را چنين نقل نموده: على بن بابويه با دختر عموى خود ازدواج كرده بود؛ ولى از او فرزندى به دنيا نيامد. او در نامه‏اى از حضور شيخ‏ابو القاسم، حسين بن روح‏ تقاضا كرد تا از محضر حضرت‏بقية الله‏ عجل الله تعالى فرجه بخواهد براى او دعا كند تا خداوند اولاد صالح و فقيه به او عطا نمايد. پس از گذشت مدتى از ناحيه آن حضرت اين گونه جواب رسيد:« تو از اين همسرت صاحب فرزند نخواهى شد؛ ولى به زودى كنيزى ديلميه نصيب تو مى‏شود كه از او داراى دو پسر فقيه خواهى گشت.» شيخ صدوق نيز، جريان ولادت خود را كه با تقاضاى كتبى پدرش از محضرامام زمان‏ عجل الله تعالى فرجه و دعاى آن حضرت بوده، در كتاب‏كمال الدين‏ به صورت حديث آورده و مى‏افزايد: هرگاه ابو جعفر محمد بن على الاسود مرا مى‏ديد كه براى فرا گرفتن علم و دانش به محضر استاد مى‏روم به من مى‏فرمود:« اين ميل و اشتياق به علم و دانش كه در تو وجود دارد مايه شگفتى نيست؛ زيرا تو به دعاى امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف متولد شده‏اى.

شخصيت علمى:

‏ شيخ صدوق از بزرگترين شخصيت‏هاى جهان اسلام و از برجسته‏ترين چهره‏ هاى درخشان علم و فضيلت است. او كه نزديك به عصرائمه‏ عليهم السلام مى‏زيست، با جمع ‏آورى روايات‏ اهل بيت‏ عليهم السلام و تاليف كتاب‏هاى نفيس و با ارزش، خدمات ارزنده و كم‏نظيرى به اسلام و تشيع كرد. شيخ صدوق بيش از بيست سال از دوران پر بركت حيات پدر را درك كرد و در اين مدت از محضر پدر و ساير علماى قم كسب علم و حكمت كرد. او در سن ۲۲ يا ۲۳ سالگى بود كه پدر بزرگوارش دار فانى را وداع كرد. از آن پس وظيفه سنگين نشر احاديث‏آل محمد صلى الله عليهم اجمعين و هدايت امت به عهده وى قرار گرفت و دوران جديدى از زندگى او آغاز گرديد. سخن بزرگان‏ شيخ طوسى در معرفى شيخ صدوق مى‏گويد:« او دانشمندى جليل القدر و حافظ احاديث بود. از احوال رجال، كاملا آگاه و در سلسله احاديث، نقادى عالى مقام به شمار مى‏آمد. بين بزرگان قم، از نظر حفظ احاديث و كثرت معلومات مانند نداشت و در حدود سيصد اثر تاليفى از خود به يادگار گذاشته است.»رجالى كبير، نجاشى، چنين مى‏نويسد:« ابو جعفر( شيخ صدوق) ساكن رى، فقيه و چهره برجسته شيعه در خراسان است، او به بغداد نيز وارد شد و با اين كه در سن جوانى بود همه بزرگان شيعه از او استماع حديث مى‏كردند.»علامه بحرانى مى‏گويد:« جمعى از اصحاب ما، از جمله علامه در« مختلف»، شهيد در« شرح ارشاد» و سيد محقق داماد، روايات مرسله صدوق را صحيح مى‏دانند و به آنها عمل مى كنند؛ زيرا همان گونه كه روايات مرسله ابن ابى عمير پذيرفته شده، روايات مرسله صدوق هم مورد قبول واقع شده است.»

اساتيد :

۱- پدر بزرگوارش على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى .،۲- محمد بن حسن بن احمد بن وليد ۳- حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زيد بن‏على‏ عليه السلام ۴- ابو الحسن، محمد بن قاسم ۵- ابو محمد، قاسم بن محمد استرآبادى ۶- ابو محمد، عبدوس بن على بن عباس گرگانى ۷- محمد بن على استرآبادى‏ شاگردان‏ ۱- برادرش حسين بن على بن موسى بن بابويه قمى ۲- شيخ مفيد ۳- شيخ ثقة الدين حسن بن حسين بن على بن موسى بن بابويه، برادرزاده صدوق ۴- على بن احمد بن عباس، پدر شيخ نجاشى ۵- ابو القاسم، على بن محمد بن على خزاز ۶- ابن غضائرى، ابو عبدالله، حسين بن عبيد الله بن ابراهيم ۷- شيخ جليل، ابو الحسن، جعفر بن حسين حسكه قمى، استاد شيخ طوسى ۸- شيخ ابو جعفر، محمد بن احمد بن عباس بن فاخر دوريستى، معاصر شيخ طوسى ۹- ابو زكريا، محمد بن سليمان حمرانى ۱۰- شيخ ابو البركات، على بن حسن خوزى‏

تألیفات:

تاليفات‏ تاليفات فراوان و گوناگون وى در علوم و فنون مختلف اسلامى، هر كدام گوهرى تابناك و گنجينه‏اى پايان ناپذير است كه هم اكنون نيز با گذشت بيش از يك هزار سال از تاريخ تاليف آنها، به جاى فرسودگى و بى‏رونقى، روز به روز بر ارزش و اعتبار آن افزوده شده و جايگاهى بس رفيع و والا يافته‏اند و در صدر قفسه كتابخانه‏ها و در سينه فقها و دانشمندان جاى دارند. از جمله تأليفات ايشان است:

۱-من لا يحضره الفقيه‏ ۲-مدينة العلم‏ ۳-كمال الدين و تمام النعمة ۴-التوحيد ۵-الخصال‏ ۶-معاني الأخبار ۷-عيون أخبار الرضا عليه السلام‏ ۸-الأمالي‏ ۹-المقنع في الفقه‏ ۱۰-الهداية بالخير

وفات:

وفات‏ اين عالم بزرگ و آخرين بازمانده خاندان صدوق، پس از عمرى طولانى و پر بركت در سال ۳۸۱ هجرى ديده از جهان فانى فرو بست و به سراى باقى شتافت


 محمد بن علی شیخ صدوق