ابراهيم بن هلال ثقفى(م‏ 283 ق)

ولادت‏

ابو اسحاق، ابراهيم بن محمد بن سعيد بن هلال ثقفى اصفهانى از علماى بزرگ شيعه و از راويان حديث به شمار مى‏آيد.

تاريخ دقيق ولادت وى در دست نيست؛ اما روشن است كه او در اوايل قرن سوم هجرى و در شهر كوفه به دنيا آمده است. كوفه به شهر علاقه‏مندان خاندان حضرت على عليه السلام مشهور است.

ابو اسحاق در اوايل عمر، زيدى مذهب بوده، سپس مذهب حق اماميه را برگزيده است.

سخن علما

وحيد بهبهانى در تعليقات بر منهج المقال مى‏فرمايد:« دعوت علماى قم از ابراهيم بن محمد ثقفى و درخواست علماى كوفه و تأليفات فراوان و رحمت فرستادن شيخ و توثيق ابن طاووس همه دلالت بر كمال و منزلت او دارد.» محدث نورى مى‏فرمايد:« او از روات بزرگ شيعه و صاحب تأليفات فراوان است و شخصيت‏هاى بزرگى مانند: صفار و سعد بن عبد الله و احمد بن عبد الله از او روايت نقل مى‏كنند.»

سفر به اصفهان‏

سبب انتقال وى از كوفه به اصفهان آن بوده كه وى كتابى به نام‏«المعرفة»در مناقب اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام و مثالب دشمنان ايشان نوشت.

برخى از دانشمندان كوفه او را از نشر آن كتاب به جهت اشتمالش بر مثالب دشمنان اهل بيت رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلم منع نمودند ليكن او نظر به اعتماد و اطمينانى كه به تأليف خود داشت از نشر آن خوددارى نكرد بلكه قدمى فراتر گذاشت و سوگند ياد نمود كه آن را در شهر اصفهان، كه آن زمان دورتر از عقايد و آراء شيعيان و مخالف‏تر با مذهب و آئين آنها بود، منتشر كند.

به اين جهت به اصفهان كوچ كرده، در آنجا رحل اقامت انداخت و به نشر كتاب خود در آن شهر اقدام كرد.

دعوت به قم‏

گروهى از علماى بزرگ قم از جمله احمد بن ابى عبد الله برقى، از اعاظم علماى شيعه و مؤلف كتاب شريف« المحاسن» به خدمت وى آمده، از او درخواست نمودند به قم منتقل شود اما وى نپذيرفت و تا آخر عمر در اصفهان بسر برد و به نشر مذهب جعفرى در آن ديار پرداخت.

گروهى از راويان بزرگ اصفهان از جمله حسن زعفرانى و احمد بن علويه اصفهانى و غير ايشان از محضرش استفاده نمودند و از اين روى او را« ابراهيم بن سعيد اصفهانى» نيز مى‏نامند.

اساتيد

ثقفى در شهر كوفه نزد علما و بزرگان و روات بزرگ شيعه به فراگيرى علم پرداخت. شخصيت‏هايى مانند: ابو نعيم فضل بن دكين، اسماعيل بن ابان، يونس بن عبيد، ابو الحسن مدائنى، ابن ابى سيف و ابراهيم بن عيون از اساتيد او محسوب مى‏گردند.

شاگردان‏

شخصيت‏هاى فراوانى نيز در محضر او به كسب علم پرداختند مانند: عباس بن سرمى، محمد بن زيد رطاب، احمد بن علويه اصفهانى معروف به ابو الاسود، عبد الرحمن بن ابراهيم مستملى، ابراهيم بن هاشم، محمد بن حسن صفار، سعد بن عبد الله، احمد بن ابى عبد الله برقى و بسيارى ديگر از چهره‏هاى درخشان و روات بزرگ شيعه.

تأليفات‏

ابراهيم نزديك به پنجاه كتاب تأليف نموده كه متأسفانه دستبردهاى روزگار و پيش آمدهاى ناگوار همه آنها را- مانند بسيارى از آثار نفيس گذشتگان- از ميان برده و بنابر اطلاعاتى كه از تتبع فهارس كتب موجود بر مى‏آيد فقط كتاب‏«الغارات»از خطر نابودى جان به در برده و اكنون به فضل خدا در دسترس مشتاقان قرار گرفته است و بدين وسيله نام مؤلف را زنده و روح وى را شاد مى‏گرداند.

اما ديگر تأليفات وى مانند: المغازى، السقيفه، الردّة، مقتل عثمان، الشورى، بيعة امير المؤمنين، قيام حسن بن على عليه السلام، مقتل الحسين عليه السلام و... تنها نامشان به دست ما رسيده است.

وفات‏

ابو اسحاق در سال‏۲۸۳هجرى دراصفهان‏بدرود حيات گفت.