إزالة الأوهام - صفحه 641

خصوصيات علمى كتاب :

كسى كه به مطالعه كتاب إزالة الأوهام بپردازد ، پى به تتبع بسيار وفضل مؤلف مى برد . كتابخانه غنى ومتنوعى كه مؤلف داشته از سويى ، ومراجعه وى بدان از سويى ديگر ، بدو امكان بخشيده تا يك اثر هميشگى وماندگار بجاى بگذارد .
مؤلف با مراجعات مكرر به كتابهاى مختلف در علوم گوناگون ، تشكيل يك دائرة المعارف كوچك را داده است . تاريخدان ، اديب ، مفسر ، محدث ، رجالى ، اصولى ، فقيه ، نجومى ، لغت دان وآشنا به علوم غريبه ، هريك مطالب بسيارى كه عالمانه و دقيق نگاشته شده در اين كتاب مى يابد . لذا بهتر است موضوع كتاب را دائرة المعارف چند دانشى بناميم چرا كه در آن از علوم و موضوعات بسيارى مطلب نقل شده است از جمله : ادبيات ، صرف ، نحو ، تفسير ، فقه ، تراجم ( شرح حال ) ، رجال ، تاريخ ، نجوم ، رمل و اسطرلاب ، حديث ، علوم غريبه ، كيميا ( شيمى ) ، جغرافيا ، شعر ، لغت ، اخلاق ، اعتقادات وكلام ، فلسفه ، منطق ، فهرستنگارى ، حكايات وجز آن .
مؤلف تمامى مطالب نقل شده را مستندا با ذكر منبع مى آورد وحتى گاهى صفحه يا جلد كتاب را نيز متذكر مى شود . در بين مراجعات مؤلف ، رجوع به كتابهاى بيگانگان نيز حائز اهميت است . وى علت مراجعه خود بدين كتب را در حاشيه صفحه 112 نسخه چنين مى نگارد :
« لا يخفى أنّنا كثيرا نستشهد بقول جرجي زيدان أو بعض آخر من العلماء الأجانب لا اعتزازا بهم أو اطراء لآرائهم أو اتخاذا لهم أعلاما للدين بل غرضنا أن يكون كلامنا أبلغ في الحجة وألصق بمقابل الخصم المعاند ، فإن حجة من يستشهد صاغرا أدفع من حجة من يستشهد بأخيه أو ابن عمه . وعلى هذا الأسلوب جرى أسلافنا فكل التفاسير وكل كتب السيرة المحمدية مستشهدة بأقوال المشركين وغيرهم ممن شهدوا القرآن بالإعجاز والبلاغة والحكمة » .

صفحه از 650