چيزى را براى مردم مپسند، جز آن كه آن را براى خود پسنديده باشى. ^۱
در سلسله اديان ابراهيمى اين قاعده جايگاهى تعيين كننده دارد و گاه به مثابه عصاره تعاليم دينى قلمداد مى شود. تورات چنين تعليم مى دهد:
و همسايه خود را مثل خويشتن محبت نما. ^۲
و ربى عقيوا بر آن بود كه اين قاعده «اصل اساسى تورات است». ^۳ افزون بر سخن هيلل ـ كه پيش تر گذشت ـ در كتاب توبيت، از كتاب هاى كهن آيين يهود، شاهد اين وصيت توبيت به پسرش توبيا هستيم:
آنچه بر خود نمى پسندى بر ديگران مپسند. ^۴
بر همين اساس، برخى از مفسران، موعظه سر كوه حضرت عيسى را بر گرفته از آيين يهود و بازگويى آن مى دانند. ^۵
درباره اصل اين قاعده در آيين يهود اتفاق نظر است و حتى بنياد اخلاق دانسته مى شود، ليكن بحث بر سر مفهوم «ديگران» يا «همسايه» است. برخى از مفسران با استناد به كلمه هابر (haber) در متن اصلى ـ كه به معناى عضوى از فريسيان يا فرد پاكدامن است ـ ادعا كرده اند كه اين قاعده تنها يهوديان را در بر مى گيرد؛ ليكن از نظر ديگر مفسران، محبت به يهود و دشمنى با غير يهود در ادبيات يهودى نيامده است و همه انسان ها زاده يك زوج هستند. بنابراين، اين قاعده عام است. ^۶ خداوند همه انسان ها را آفريد و به جهانيان اعلام داشت:
من كه خدا هستم، هم نوع تو را آفريده ام. اگر تو او را دوست بدارى، من امين تو هستم و به تو پاداش نيك خواهم داد. ^۷
البته اين مسأله ميان خود عالمان آيين يهود همچنان بحث انگيز است كه مقصود از هم نوع چيست؟ آيا تنها كليميان را در بر مى گيرد يا عام است و همه انسان ها را پوشش مى دهد. ^۸
بخش وسيعى از تعاليم بر جاى مانده از حضرت عيسى ناظر به اهميت و كاربست اين قاعده است. به روايت اناجيل، ايشان به مناسبت هاى مختلف بر اين قاعده تأكيد مى كرد. اين اهميت چنان بوده است كه گاه برخى از مسيحيان آن را ويژه مسيحيت دانسته اند، ^۹ غافل از آن كه تقريرهايى از