قاعده زرين در حديث و اخلاق - صفحه 15

داريد كه خداوند از خطاى شما درگذرد، خودتان نيز از خطاى ديگران در گذريد. اين يكى از كاربست هاى قاعده زرين است: آنچه بر خود مى پسندى بر ديگران نيز بپسند.
اين قاعده به اشكال مختلفى در سخن معصومان عليهم السلام ، بيان شده و مورد استفاده قرار گرفته است كه اشاره به همه آنها در اين نوشته ممكن نيست، اما با مرور آنها مى توان دسته بندى زير را پيشنهاد كرد.
1. اشاره به قاعده به صورتى مستقيم و به عنوان راهنماى رفتار اخلاقى.
2. اشاره به قاعده به عنوان امرى مسلم و پيامدهاى بى توجهى به آن.
3. اشاره به قاعده به مثابه معيار ادب.
4. اشاره به قاعده به مثابه نشانه سازگارى منطقى و عقلانى.
5 . كاربست اين قاعده در تعريف فضايل اخلاقى.
6 . اشاره به قاعده به مثابه راهى براى محبوبيت.
7. اشاره به قاعده به مثابه يكى از سه فضيلت اصلى.
8 . اشاره به قاعده به مثابه تكليف انسان در قبال ديگران.
9. استناد به حديث به مثابه ملاكى براى رفتار با اهل سنّت.
10. اشاره به قاعده به مثابه معيار بازشناسى حديث صحيح از ساختگى.

1. اشاره به قاعده به صورتى مستقيم و به عنوان راهنماى رفتار اخلاقى

در برخى از روايات به صراحت اين قاعده به مثابه راهنماى حيات اخلاقى و كليد رستگارى معرفى شده است؛ براى مثال در پاسخ به پرسش آن اعرابى، حضرت رسول عمل به اين قاعده را راه ورود به بهشت دانست. در روايت مفصل ترى حضرت امير مؤمنان به امام حسن عمل به اين قاعده و سلوك بر اساس آن را چنين توصيه مى كند:
يَا بُنَيَّ، اجْعَلْ نَفْسَكَ مِيزَانا فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ غَيْرِكَ فَأَحْبِبْ لِغَيْرِكَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ اكْرَهْ لَهُ مَا تَكْرَهُ لَهَا وَ لَا تَظْلِمْ كَمَا لَا تُحِبُّ أَنْ تُظْلَمَ وَ أَحْسِنْ كَمَا تُحِبُّ أَنْ يُحْسَنَ إِلَيْكَ وَ اسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِكَ مَا تَسْتَقْبِحُهُ مِنْ غَيْرِكَ وَ ارْضَ مِنَ النَّاسِ بِمَا تَرْضَاهُ لَهُمْ مِنْ نَفْسِكَ؛۱پسركم، خود را ميان خويش و ديگرى ميزانى بشمار. پس آنچه براى خود دوست مى دارى، براى جز خود دوست بدار. و آنچه تو را خوش نيايد، براى او ناخوش بشمار. و ستم مكن چنان كه دوست ندارى بر تو ستم رود و نيكى كن چنان كه دوست دارى به تو نيكى كنند. و آنچه از جز خود زشت مى دارى، براى خود زشت بدان و از مردم براى خود آن بپسند كه از خود مى پسندى در حق آنان.
در اين حديث ـ كه به اشكال مختلفى در منابع روايى آمده است ـ حضرت امير به دقت اصل

1.نهج البلاغه، نامه ۳۱،ص۳۰۱.

صفحه از 30