جهان پيرامون خود در پايين ترين سطوح ممكن قرار داشت، از اين رو، تخيّل بشر جاى علم را پر مى كرد. مردم گذشته افسانه هاى كهن را مقدّس مى پنداشتند و بى چون و چرا مى پذيرفتند. پايه اسطوره هاى همه اقوام جهان، كم و بيش، يكسان است، اما شيوه بيان انديشه ها تفاوت مى كند.
از جمله اسطوره هايى كه به شرح چگونگى پيدايش پديده هاى طبيعى پرداخته است، افسانه كوه قاف است كه از خاور تا باختر عالم را در ميان گرفته و منشأ پيدايش ساير كوه هاى عالم هستى گرديده است.
جنس اين كوه را از زمرد، زبرجد و يا ياقوت سبز پنداشته اند. ^۱ در اسطوره هاى فارسى قاف را منزلگاه سيمرغ ذكر كرده اند كه خورشيد در پس آن غروب مى كند و شب ها را در چاهى پشت آن سپرى مى نمايد. رنگ آسمان، انعكاس رنگ سبز قاف است؛ زيرا قاف پانصد فرسنگ ارتفاع دارد و بيشتر آن در ميان آب است و هر صبحگاه، هنگامى كه آفتاب بر آن پرتو مى افكند، شعاع آن سبز مى گردد و در انعكاس، به كبودى مايل مى شود. ^۲
بين اين كوه و آسمان به اندازه قامت انسانى فاصله است. خداوند از اين كوه، ساير كوه ها را رويانيد و آنها را ميخ هاى استوار زمين قرار داد. اين كوه منزلگاه فرشته اى است كه هرگاه خداوند زلزله اى را اراده نمايد، اين امر به دست او و با تكان دادن ريشه مربوط به آن ناحيه صورت مى پذيرد. ^۳
در ماوراى اين كوه، جهان هايى است كه جز خداوند كسى از آن آگاهى ندارد. برخى گفته اند وراى اين كوه، آخرت است ^۴
و در روز قيامت به آتش تبديل مى شود. ^۵
كوه قاف، مكان چشمه آب حيات نيز ذكر شده است و در ادبيّات، كنايه از دورترين نقطه جهان است. در اين كوه كه پايه و مايه همه بلندى هاى جهان و منزلگاه خورشيد و روشنايى است، هيچ انسانى زندگى نمى كند؛ در كوهپايه آن، دو شهر به نام هاى جابلقا و جابلسا قرار دارد. اين دو شهر، شهرهايى تمثيلى در جغرافياى قديم در سرحدّ مشرق و مغرب عالم است. ^۶ پژوهشگران نام و جايگاه كوه قفقاز را الهام بخش پديد آمدن اين افسانه دانسته اند. ^۷

ب. كوه قاف در اديان

نام كوه قاف و يا اوصاف آن در كتب دينى اديان نيز بيان گرديده است. در آيين زرتشت اوصاف ياد شده براى كوه قاف، عينا براى كوه البرز ذكر گرديده است و بسيارى كوه قاف را با كوه البرز يكى