خطاكار است. ۱
تمامى اين روايات، يا بدون سند ذكر گرديده و يا به صورت مرسل به قتاده و كعب الاحبار رسيده است كه در هر دو صورت، غير قابل اعتنا هستند. از مجموعه اين روايات، تنها يك روايت در جامع البيان و روايتى ديگر در بصائر الدرجات به صورت كامل و با ذكر سند بيان گرديده است كه ذيلاً به بررسى آن دو مى پردازيم:
الف. محمد بن حميد، از سلمه، از ميكائيل، از داوود بن ابى هند، از ابن مسعود نقل مى كند كه درباره اين آيه گفت:
مراد از «حتى توارت بالحجاب» اين است كه خورشيد در پس ياقوتى سبز كه سرمنشاء كبودى آسمان است، پنهان گرديد. ۲
در اين روايت، اگرچه صراحتا نام كوه قاف نيامده است، اما چنان كه پيش از اين گفته شد، با توجه به اين نكته كه كوه قاف را از جنس ياقوت سبز مى دانند، مراد از ياقوت سبز در روايت بالا همان كوه قاف است كه كبودى آسمان از آن سرچشمه مى گيرد.
در كتب رجالى نام محمد بن حميد رازى ـ كه در نقل احاديث غريبه منفرد بوده ـ در رديف راويان ضعيف آمده است و بزرگان حديث بر گفتار او اعتماد نداشته و او را دروغگو و متروك الحديث دانسته اند. ۳ طبرى در سفر خويش به رى مستقيما از او روايت شنيده است. ۴ سلمه ـ كه نام كامل او سلمه بن فضل بن ابرش ـ قاضى رى است، احاديث منكر بسيارى به او منسوب است و رجاليان، حديث او را ضعيف شمرده اند. ۵ درباره ميكائيل اطلاع دقيقى در دست نيست و تنها همين مقدار مى دانيم كه از مشايخ كوفه بوده است. ۶ داود بن ابى هند، از راويان موثق است كه بنابر گواهى تاريخ در سال 139 ق، وفات نموده و از بزرگان تابعان هم چون عكرمه و حسن بصرى، رواياتى را نقل كرده است. با توجه به اين كه ابن مسعود در سال 32 ق، از دنيا رفته و در هيچ يك از كتب رجالى سخن از ملاقات ميان داود و ابن مسعود به ميان نيامده است، بعيد مى نمايد كه داود بن ابى هند، خود اين روايت را مستقيما از ابن مسعود شنيده باشد. لذا نتيجه مى گيريم كه در سلسله سند اين روايت، حلقه مفقوده اى وجود دارد كه بر ما آشكار نيست. بنابر آن چه گفته شد، روايت مزبور منقطع، ضعيف الاسناد و مردود است.
ب. احمد بن حسين از على بن ريان از عبيد اللّه بن عبداللّه دهقان از امام رضا عليه السلام نقل مى كند كه
1.تفسير المقاتل، ج۳، ص ۴۲۵.
2.جامع البيان، ج۲۳، ص۹۹.
3.الضعفاء الكبير، ج۴، ص۶۱؛ معجم رجال الحديث، ج۱۰، ص۲۸؛ كتاب المجروحين من المحدثين و الضعفاء و المتروكين ، ج۲، ص۳۰۳.
4.جامع البيان، ج۱، ص۵ .
5.تاريخ الكبير، ج۴، ص۸۴؛ ضعفاء الصغير، ص۵۷ .
6.معجم الاوسط، ج۷، ص۲۲۴.
