مسافر و حاضر مى شود، و ابزار مذكور تنها مى تواند زمينه رؤيت را فراهم كند يا هلال رؤِيت شده را قطعى نمايند.
به عبارت ديگر، آيا ديدن ماه ـ كه بهترين و اساسى ترين راه اثبات هلال و مورد تأكيد روايات است ـ مى تواند هم با چشم متعارف باشد و هم با چشم مسلح؟ يا ديدن، منحصر به رؤيت با چشم غير مسلح است، و از نظر شارع، فقط رؤيت و ديدن هلال ماه، با چشم مجرد و بدون استفاده از ابزار، اعتبار دارد؟
در اين زمينه دو ديدگاه وجود دارد: يكى اين كه چون روايات رؤيت، مطلق و فراگير است، شامل هر نوع ابزارى مى شود. ديگر، اين كه گر چه روايات رؤيتْ مطلق است، ولى رؤيت پذيرى با چشم متعارف موضوعيت دارد.
مباحث اين مقاله در دو مبحث، بر پايه اين دو ديدگاه تنظيم مى شود.
قبل از ورود به بحث لازم است كه دو واژه ذيل را تعريف و تبيين نماييم:
1. رؤيت هلال
رؤيت از رأى به معناى ديدن و نگاه كردن است؛ ۱ همان طور كه در قرآن آمده است:
«فَلَمَّا رَءَا الْقَمَرَ بَازِغًا قَالَ هَـذَا رَبِّى فَلَمَّآ أَفَلَ قَالَ لَـلـءِن لَّمْ يَهْدِنِى رَبِّى لَأَكُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّآلِّينَ» . ۲
هلال، مشتق از «هلّ»، به معناى «بدأ و ظهر» يا «صرخ» است و چون مردم، هنگام رؤيت آن، صداى خود را به فرياد و تكبير و تهليل، بلند مى كردند، به آن هلال گفته اند و «استهل الصبى» از همين باب است؛ يعنى كودك هنگام ولادت، گريه و سر و صدا كرد. ۳
در سوره بقره، آيه 189 مى فرمايد:
«يَسْـ?لُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِىَ مَوَ قِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ» .
گروهى در مورد هلال ماه از پيغمبر اسلام صلى الله عليه و آله وسلم پرسش هايى داشتند و از علت و نتايجى كه اين موضوع در بر دارد، جويا مى شدند، كه قرآن سؤال آنها را به اين صورت منعكس كرده است.
راغب مى گويد:
هلال ـ كه جمع آن اهله است ـ به معناى بلند كردن صداست كه وقت ديدن ماه و استهلال صبى (گريه كردن كودك) از آن گرفته شده است. ۴
ولى مرحوم طبرسى در مجمع البيان معتقد است كه واژه هلال در اصل، از استهلال صبى، يعنى
1.مفردات غريب القرآن، ماده رأى.
2.سوره انعام، آيه ۷۷.
3.لسان العرب، ج۱۱، ص۷۱، ماده هلّ.
4.مفردات غريب القرآن، ماده هلل.
