دين، همانند ظلم، دروغ و حسد صحيح نيست. ^۱ استاد شهيد مطهرى با تفاوت نهادن ميان اخلاق و آداب، نسبيت اخلاق را ردّ مى نمايد، اما آداب را نسبى و قابل تغيير مى داند:
ما بايد فرق بين اخلاق و آداب را بدانيم. اخلاق مربوط است به خود انسان، يعنى اين كه انسان به غرايز خودش به طبيعت خودش چه نظامى بدهد؛ خودش را چگونه بسازد. نظام دادن به غرايز را اخلاق مى گويند. ^۲
از ديدگاه ايشان اخلاق در تمام زمان ها يكى است؛ چون انسان ها عوض نمى شوند. اما آداب مربوط به سهم بندى غرايز نيست، بلكه مربوط به برخى امور اكتسابى است كه بايد اسم آنها را فنون گذاشت؛ مثلاً خط نوشتن جزء آداب است؛ خياطى جزء آداب است؛ اسب سوارى جزء فنون است؛ شناگرى جزء فنون است. اين آداب در زمان ها فرق مى كند. ^۳
«سنت» نيز از صفات فعل انسان است، با اين تفاوت كه سنت از نظر معنايى اعم از ادب است؛ يعنى سنت بر اعمال خوب و بد اطلاق مى شود، اما ادب تنها بر افعال نيك. در لسان روايات، سنت بر همه اوامر و احكام رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم اطلاق شده است، همچون تعداد ركعات نمازهاى روزانه، و كيفيت حج. ^۴ از سوى ديگر، به گفته استاد شهيد مطهرى سنت جزئى از آداب است؛ ولى آدابِ مورد نظر شارع. از اين رو، ايشان سنت هاى اسلامى را ثابت معرفى مى كند. ^۵ برخى از محدثان، همچون ملا محمد صالح مازندرانى نيز سنن لازم را از آداب جدا كرده اند. ^۶ اما اكثر فقها و محدثان اين تمايز را قبول نكرده و امور مستحب را در زمره آداب جاى داده اند. ^۷ يا اساسا آداب را در برابر واجبات و به معناى مستحبات دانسته اند. ^۸
بر اين اساس، جدا نمودن آداب متغير بر مبناى سخنان محدثان و فقها امرى دشوار مى نمايد. با اين حال، در مواردى به اين امر تصريح شده يا از قراين مى توان به آن پى برد و ديگر مصاديق را بر آن تطبيق داد. براى نمونه، ابن اثير جزرى در مورد حديث «مَن أحدَثَ فِى الصّلاةِ فَليأخُذ بِأنْفِه وَليخرُج» مى نويسد:
اين امر به خاطر آن است كه نمازگزاران گمان كنند آن شخص دچار خون دماغ شده و اين نوعى