در مقدمه موسوعه احاديث طبى، اين روايات به سه دسته تقسيم شده اند: اول احاديثى كه معجزه معصومان در درمان بيمارى هاست؛ دوم احاديث وارد در پيشگيرى از بيمارى ها؛ و سوم احاديث وارد در درمان بيمارى ها. از جهتى ديگر، اين روايات بر دو نوع اند: نوعى به استشفا به وسيله قرآن و دعا اشاره دارند؛ و ديگر نوع به استشفا توسط دارو. احاديث وارد در پيشگيرى از بيمارى ها غالبا منطبق بر موازين علمى است. البته عوامل مطرح شده براى پيشگيرى در اين روايات، علت تام پيشگيرى نيست. همچنين روايات بسيارى وجود دارند كه به طب درمانى به واسطه آيات قرآنى و ادعيه اشاره دارند، و در آنها شرايط اجابت دعا ملحوظ، و خاصيت آن در درمان بسيارى از بيمارى ها به تجربه ثابت شده است. در عين حال، بدون بررسى دقيق نمى توان به صحت احاديثى كه به درمان بيمارى ها از طريق داروهاى (گياهى) خاص توصيه مى كنند، حكم كرد و آنها را به ائمه دين نسبت داد. بلكه در اين روايات تحليل كامل، و در حقيقت آزمايش، بهترين قرينه عقلى براى اثبات صحت و سقم آنها به شمار مى رود. ^۱
از آنچه گفته شد، مى توان دريافت كه گرچه نمى توان خاصيت معجزه بخش دعا و توسل را در پيشگيرى و درمان بيمارى ها ناديده انگاشت، و اصولاً علت تام و تمام تأثير هر علتى، اراده خداى متعال است و اين قرآن كريم است كه حتى اثربخشى دارو را به خداوند نسبت مى دهد: وَ إِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ يَشْفِينِ ، ^۲ اما بويژه رواياتى كه به درمان بيمارى ها از طريق داروهاى خاص اشاره دارند، اغلب براى فردى خاص و به عنوان نسخه همان بيمار صادر شده اند و قضيه شخصى هستند و تعميم آن به ديگران نيازمند بررسى دقيق علمى و تجربى است.

د. روايات آخرالزمان

به نظر مى رسد جاى تحقيقات روايى با توجه به تاريخ و فضاى صدور روايات در مطالعات آخرالزمان ـ كه اخيرا بيشتر از هر زمانى باب شده و با گردآورى روايات مختلف از كتب شيعه و اهل سنت انجام مى شود ـ بيشتر به اين نوع از بررسى ها نياز دارد؛ زيرا صرف گردآورى روايات و كنار هم گذاردن آنها، در تحقيق كافى نخواهد بود، و به پژوهش هاى عميق براى سنجش صحت و سقم، و زمينه هاى صدور روايات نيازمند است تا مشخص گردد روايات موجود مربوط به موعود در كدام فرقه اسلامى است.
روايت «رايات سود» ـ كه ابن ماجه آن را در سنن نقل كرده ـ ^۳ از اين قبيل روايات است. اين روايت در زمان قيام ابومسلم خراسانى و آماده سازى حكومت بنى العباس بر آنها تطبيق شده بود، و بعيد نيست كه از جعليات عباسيان در پشتيبانى حكومت خويش باشد. شيخ مفيد در زمان خويش آن