بى ترديد، بسيارى از گزاره هاى دينى، بويژه آيات قرآنى، با جاودانگى و دوام همراه هستند؛ اما گزاره هايى نيز وجود دارند كه محدود به دوره يا دوره هايى خاص است و پس از گذشت دوره آن، به دليل تغيير موضوع، دگرگونى شرايط و... تاريخى شده و اهميت آنها صرفا به لحاظ عبرت ها و قصه هاى تاريخى، فهم بهتر فضاى صدور و... خواهد بود. با كاوش در روايات فقهى و گفته هاى دانشمندان فقه و حديث، مى توان به مناط هايى در تشخيص اين نوع روايات دست يازيد؛ از جمله: ۱. اوامر حكومتى و قضايى، امام خمينى رحمه اللهبراى شناخت روايات حكومتى از غير آن معيارهايى ارائه مى دهد: هر روايتى كه از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و على عليه السلام با واژه هايى چون: «قضى»، «حكم» يا «امر» و مانند آن وارد شده، بر حكم حكومتى و قضايى دلالت دارد، نه بر حكم شرعى. ۲. روايات شخصى يا قضيةٌ فى واقعة، در ميان فقيهان معاصر، حمل روايات بر قضيه شخصيه در كتاب هاى فقهى مرحوم امام خمينى و مرحوم آيه اللّه خويى ـ رحمهما اللّه ـ بيش از ديگران به چشم مى خورد. ۳. روايات تقيه اى، بديهى است كه در روايت محمول بر تقيه، يكى از سه اصل عقلايى در حجيت روايت، يعنى اصالت جهت صدور در معرض ترديد است. از اين رو، روايتى كه قراين صدور آن از جهت تقيه وجود دارد، حتى اگر معارضى نيز نداشته باشد، حجت نيست و نمى توان به آن استناد كرد. ۴. روايات منسوخ، نسخ روايات به دو صورت ممكن است: يكى، نسخ سنت به قرآن، و ديگرى نسخ سنت به سنت. همچنين برخى ديگر از زمينه هاى كشف روايات تاريخ مند عبارت اند از: ۱. روايات آداب، ۲. روايات طبّى، ۳. روايات آخرالزمان، ۴. روايات مدح و ذمّ شهرها، ۵ . برخى روايات كلامى.
كليد واژه ها: حديث، تاريخ مندى، مناط ها، زمينه ها.