مثال ديگر، روايتى منسوب به امام جعفر صادق عليه السلام است كه ماجراى گفتگوى پدرش با ابن عباس را تعريف كرده و در آن سبب كورى ابن عباس در اواخر عمر، انكار اختصاص ليله القدر به على بن ابى طالب دانسته شده است. ۱ اين، در حالى است كه ابن عباس هميشه در زمره دوستداران و حاميان ائمه بوده و سبب كورى او نيز گريه براى على، حسن و حسين عليهم السلام نقل شده است. ۲
همين ديدگاه انتقادى درباره روايات فقهى نيز كارگشاست؛ چنان كه شوشترى در نقد روايت «سه طلاقه كردن امام باقر»، ۳ رواياتى را آورده كه در آنها از انجام چنين كارى نهى شده است. ۴
7. مقايسه با اخبار مشابه
يكى از روش هاى جالب توجه شوشترى ـ كه از وسعت اطلاع و تسلّط فراگير او بر روايات حكايت دارد ـ مقايسه جديث جعلى با روايات مشابه در همان موضوع است. با اين روش، ريشه و خاستگاه روايت جعلى روشن شده و در مواردى انگيزه جاعل از برساختن آن نيز آشكار مى شود.
مثلاً در روايتى درباره مهدى آمده است:
لايذهب الدنيا حتى يبعث اللّه رجلاً من أهل بيتى يواطئ اسمه اسمى و اسم أبيه اسم أبى حتى يملأها قسطا كما ملئت جورا و ظلما.۵
فقره «اسم أبيه اسم أبى» افزوده واضع است و در روايات مشابه ـ كه با اسناد مختلف نقل شده ـ نيست. ۶ احتمالاً واضع روايت منصور دوانيقى بوده كه مى خواسته اخبار متواتر درباره مهدى را براى پسرش مهدى ـ كه نامش محمد و نام پدرش (منصور) عبداللّه بوده ـ مصادره كند؛ چنان كه عبداللّه بن حسن محض درباره پسرش محمد ادعايى مشابه داشته است. ۷
نمونه ديگر روايتى است كه خطيب بغدادى در تاريخ بغداد از پيامبر نقل كرده است:
إذا رأيتم معاوية يخطب على منبرى فاقبلوه فإنّه أمين مأمون.۸
1.الكافى، ج۱، ص۲۴۷، ج۷، ص۳۱۷.
2.الأخبار الدخيلة، ج۱، ص۱۴۸ ـ ۱۵۰. براى ديگر انتقادات شوشترى به محتواى اين روايت، ر.ك: همان، ج۱، ص۱۴۶ ـ ۱۴۸.
3.الكافى، ج۶، ص۷۵ ـ ۷۶.
4.الأخبار الدخيلة، ج۳، ص۳۰۷. قس: من لايحضره الفقيه، ج۳، ص۵۰۱ ـ ۵۰۲. با اين كه ملامحسن فيض كاشانى در الوافى كوشيده به نحوى ميان اين روايات جمع كند، ولى از نظر شوشترى جمع ممكن نيست، زيرا در روايات اخير از اصل عمل نهى شده است.
5.مصنّف ابن أبى شيبه فى الأحاديث و الآثار، ج۸، ص۶۷۸ .
6.براى نمونه ر.ك: كمال الدين، ص۲۸۶، ۴۱۱؛ شرح الأخبار فى فضائل الأئمه الأطهار، ج۳، ص۵۶۶؛ دلائل الامامة، ص۴۷۷؛ روضة الواعظين، ص۲۶۱.
7.الأخبار الدخيلة، ج۱، ص۲۲۹ ـ ۲۳۰.
8.تاريخ بغداد أو مدينة السلام، ج۱، ص۲۷۵.
