آن نسبت مى دادند، اما در برنامج ها، كتاب يا مجموعه كتب احاديث به مشاهير دانشمندان هر دوره. اجمال سخن اين كه البرنامج وادى آشى را مى توان جامع دو شيوه مشهور برنامج نويسى در تمدن اسلامى، يعنى مشيخه نويسى در بخش اول و فهرسه نگارى در بخش دوم دانست.

اعتبار و وثاقت

شرح حال هاى مندرج در كتب برامج يا فهارس از نظر وسعت دامنه اطلاعات، ارزشى بايسته ندارند و چون با هدف شرح حال نويسى به نگارش درنيامده اند، بسيار مختصر و مجمل اند و غالبا از نام كامل و نسب، سال وفات و ولادت و برخى خصوصيات ظاهرى و علمى تجاوز نمى كنند. ^۱ با اين وصف، چون كليه شرح حال ها، مبنى بر مشاهدات نويسنده است، از اعتبار و وثاقت بسيار بالايى برخوردار است. اين گونه نوشته ها اگرچه ظنى الدلاله اند، اما نظر به ثبوت قطعى آنها به مؤلفى كه مستقيما با اصحاب تراجم در ارتباط بوده، براى اصلاح شرح حال هاى عمومى ارائه شده در ادوار بعد بسيار مفيد تواند بود.
با وجود حجم اندك مطالب مندرج در برامج، اين اطلاعات در بررسى تاريخ آموزش و مواد درسى دوره اسلامى يگانه است؛ چه در حالى كه مورخان دوره اسلامى عموما با نگرشى سياسى به تاريخ نگريسته اند و نوشته هاى آنان غالبا، فاقد اطلاعات ارزشمندى درباره اوضاع فرهنگى جهان اسلام است. برامج دقيقا با نگاهى علمى و فرهنگى تأليف يافته اند؛ به عنوان نمونه با استفاده از البرنامج وادى آشى مى توان به مواد درسى رشته هاى مختلف علوم اسلامى در قرن هشتم هجرى در شهرهاى تونس مغرب، اندلس، دمشق، مكه، مدينه و ... پى برد. ^۲ نيز نظر به اين كه نويسندگان برامج بر ذكر اسناد كتب از نويسنده تا دوره خود تأكيد مى ورزند، از طريق بازشناسى راويان مى توان سير تحول يك علم و چگونگى انتقال آن را از نقطه اى به نقطه ديگر از جهان اسلام دريافت و مشهورترين و معتبرترين راويان هر علم را باز شناخت. ^۳

اسلوب نگارش

اسلوب نگارش وادى آشى ساده و روان است و از استعمال الفاظ نادر و نيز امثال و حكم پرهيز كرده است. با وجود اين، از آنجا كه عرصه اطلاعات در كتب برامج محدود است و مؤلفان جز ارائه فهرست مشايخ و آثار نويسندگان آن را تعقيب نمى كرده اند، اسلوب نگارش اين نوشته ها خشك، بى روح و غالبا كليشه اى و تكرارى است. در بهترين نمونه اين آثار، مؤلف كمى از قالب از پيش تعيين شده فوق، فاصله گرفته و در خلال شرح حال ها به برخى اشعار و ملاحظات ادبى هم توجه دارد. البرنامج