وادى آشى با وجود شمار اندك اشعار آن از اين گونه است. ^۱ به علاوه، از نوشته هاى حديثى ـ رجالى بسيار تأثير پذيرفته و از اين رو است كه اصطلاحات مرتبط با انواع اجازات و طرق مختلف نقل روايات در اين آثار عموما، بويژه در البرنامج وادى آشى مكرر به چشم مى خورد. ^۲

نتيجه

در پى اهميت يافتن سماع به عنوان شيوه اى بس مهم در آموزش حديث و تسرى اين شيوه به ديگر علوم دينى، در غرب جهان اسلام نوشته هايى پديد آمد كه اغلب بدان برنامج يا فهرسه مى گفتند. نويسندگان اين آثار با هدف ايجاد وثاقت در مروياتشان و اعتماددهى به مخاطبان، به ذكر نام مشايخ خود و چگونگى اخذ احاديث و روايات مى پرداختند. اين نوشته ها از نظر شيوه تدوين مى توان به سه دسته كلى تقسيم نمود: دسته اول، كتبى كه بر اساس نام مشايخ تدوين شده و ديگرى، آثارى هستند كه نه براساس نام مشايخ، بلكه بر اساس نام كتبى كه مؤلفان نزد شيخ آموخته مرتب شده اند؛ با اين همه، برخى چون وادى آشى دسته سومى از اين آثار را با تركيبى از روش هاى اول و دوم پديد آورده اند. به هر روى، كتب برامج، با وجود اطلاعات شرح حالى اندك آنها، در تاريخ فرهنگى بويژه به جهت اشتمال بر اطلاعاتى دقيق از مواد درسى نظام آموزش اسلامى و نيز تبيين سير انتقال علوم دينى از نقطه اى به نقطه ديگر در جهان اسلام، بسيار قابل توجه است.

كتابنامه

ـ برنامج شيوخ الرعينى، ابوالحسن على بن محمّد رعينى، به كوشش: ابراهيم شبّوح، دمشق: وزارة الثقافة و الارشاد القومى، 1962م.
ـ البرنامج، محمّد بن جابر وادى آشى، به كوشش: محمّد محفوظ، بيروت: دارالغرب الاسلامى، 1982م.
ـ البرنامج وادى آشى، به كوشش: محمّد الهيلة، مكه: جامعة ام القرى، 1981م.
ـ تاريخ دانشگاه هاى بزرگ اسلامى، عبدالرحيم غنيمه، ترجمه: نوراللّه كسايى، تهران: دانشگاه تهران، 1377ش.
ـ تحفة النّظار فى غرائب الأمصار و عجائب الأسفار،ابن بطوطه ابوعبداللّه محمّد طنجى، به كوشش: محمّد عبدالمنعم عريان، بيروت: دار احياء العلوم، 1987م.
ـ تذكرة الحفاظ، ابوعبداللّه شمس الدين ذهبى، بيروت: دار احياء التراث العربى، بى تا.
ـ ثَبِت، حسن ابن عمرالشّطّى، بيروت: دارالبشائر الإسلامية، 2000م.
ـ الدررالكامنة فى اعيان المائة الثامنة، احمد بن على ابن حجر، حيدرآباد: مطبعة دائرة المعارف العثمانيه،