ارادتمندان آستان نورانى آنان برپا كرد تا كشاكش فراز و نشيب هاى سياسى و اجتماعى تاريخ اسلام به نگارش كتاب ها و رساله هايى در منقبت و فضيلت اهل بيت عليهم السلام دست زنند.
زنده نگاه داشتن نام و ياد اهل بيت عليهم السلام و اشاره به مناقب و فضايل آنان، آتش دشمنى و كينه توزى را در دل بسيارى از مخالفان آنان شعله ور ساخت، از اين رو، از سر حق ستيزى، حسدورزى و منفعت طلبى سياسى بر آن شدند تا گاه از رهگذر منع نقل و تدوين اين گونه روايات از گسترش آنها جلوگيرى كرده و گاه با دست يازيدن به حربه جعل و وضع، ميراث حديثى مناقب و فضايل را آلوده سازند. از تلاش هاى صورت گرفته در اين زمينه مى توان به در پيش گرفتن سياست منع نقل و تدوين حديث، جعل و وضع احاديث در منقبت و فضيلت خلفا و صحابه و شكنجه و آزار شيعيان و دوست داران اهل بيت عليهم السلام اشاره كرد. در اين پژوهش، به فراخور بحث، از اين حقايق سخن خواهيم گفت.
در بخش ديگرى از اين پژوهش، از نخستين جايگاه استشهاد به فضايل فردى يا گروهى و رويارويى دو گروه از مسلمانان با هدف دست يابى آرمان مشخص، سخن خواهيم گفت.
از آنجا كه در عرصه مناقب نگارى نيز، همچون ديگر عرصه هاى تأليفات حديثى، با تنوّع سبك هاى نگارشى روبه رو هستيم، در بخش ديگرى از پژوهش خود به گزارش و بررسى سبك هاى مختلف نگارشى در اين زمينه و ذكر نمونه هايى از هر گونه خواهيم پرداخت.
در بخش پايانى، مهم ترين عرصه ها و موضوعات مطرح را در زمينه مناقب و فضايل از رهگذر روايات موجود در نخستين جوامع حديثى، مورد بررسى و تحليل قرار خواهيم داد.

معناى لغوى و اصطلاحى واژگان «مناقب» و «فضايل»

معناى لغوى واژه «مناقب»

ريشه «ن ق ب» در لغت به معانى متعددى به كار رفته است كه وجه اشتراك آن معانى عبارت است از: ايجاد شكاف (در بدن، پوست يا ديوار) يا گشايش (در كار و ...). ^۱ از اين ريشه، مشتقات بسيارى با معانى گوناگون ساخته شده كه در كتاب هاى لغت بدان ها اشاره شده است. يكى از اين مشتقات واژه «منقبت»، مفرد «مناقب» است. اين واژه در كاربرد لغوى، به معانى گذرگاه باريك ميان دو خانه (كه عبور از آن دشوار و گاه غيرممكن است.)، ^۲ گذرگاه كوهستانى، ^۳ فضيلت، ^۴ معجزه، ^۵ مايه سربلندى و مباهات يا هرچيز غرور آفرين (مَفخَرَة) ^۶ و ستايش و تمجيد (اُمدُوحَة) ^۷ به كار رفته است.