2. پيش گامى در پاسخ گويى به دعوت رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم و تصديق او،
3. يارى و همراهى رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم،
4. بردبارى در راه اسلام و تحمّل آزارها و مخالفت هاى دشمنان،
5 . معرفى مهاجران به عنوان نخستين عبادت كنندگان خداوند و ايمان آورندگان به فرستاده او،
6. برخوردارى از افتخار دوستى، نزديكى و هم قبيلگى با رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم.
مناقب مهاجران از نگاه عمر بن خطاب
برخوردارى از افتخار دوستى، نزديكى و هم قبيلگى با رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم.
مناقب ابوبكر در بيان عمر و ابوعبيده
1. برترين و با فضيلت ترين مهاجران،
2. جانشين پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در نماز.
گذشته از آنچه در سقيفه روى داد، نتيجه اى كه با بحث ما ارتباط دارد، آن است كه تنوع و تعدّد مناقب فردى و گروهى همواره نقش بسزايى در تعيين جايگاه اجتماعى يك فرد يا گروه ايفا نموده است. هرچند بخشى از مناقب و فضايل مورد استشهاد از سوى دو گروه، ريشه در تعصّبات قومى قبيلگى داشته و به دور از حق و حقيقت، تنها با هدف رويارويى با جبهه مخالف بيان شده، اما به خوبى روشن شد كه چگونه در صحنه رويارويى مهاجران و انصار، تنوّع و تعدّد فضايل مهاجران سبب شد تا آنان در اين عرصه رقابت بر گروه رقيب پيشى گيرند.
به راستى كدام عامل سبب شد تا افكار عمومى آن روزگار به برترى مهاجران بر انصار و پذيرش خلافت آنان حكم كنند؟
در پاسخ بايد گفت: عقل سليم به برترى فرد افضل (يا فاضل) بر مفضول در هر امرى حكم مى كند. همواره و در هر عصرى سيره عقلا بدين گونه بوده كه در هر مسأله مهمى كه نيازمند انتخاب و گزينش است، به برترى و تقدّم افضل بر مفضول حكم رانده اند. ۱ برخى نيز گزينش افضل بر مفضول را برخاسته از فطرت انسانى مى دانند. ۲ با اين مقدمه مى توان به سؤال فوق پاسخ گفت. آرى، هر يك از دو سوى نزاع در رخداد سقيفه به خوبى مى دانستند كه گروهى پيروز عرصه خواهد بود كه برترى مناقب و فضايل خود را بر ديگرى ديكته كند. در اين صورت، افكار عمومى به خودى خود و بر پايه نداى عقل و فطرت افضل را بر مفضول مقدم خواهند داشت.
1.البته نبايد از نظر پنهان داشت كه برخى همچون معتزله، نه تنها تقديم مفضول بر افضل (فاضل) را قبيح ندانسته، بلكه جايز مى شمرند؛ به عنوان نمونه، ابوجعفر اسكافى (م ۲۴۰ ق)، امامت مفضول بر فاضل را از لحاظ دينى درست و جايز مى داند. ابن ابى الحديد معتزلى نيز تقديم مفضول بر افضل را جايز و بر پايه مصلحت و خواست الهى ذكر مى كند. براى آگاهى بيشتر ر.ك: المعيار والموازَنة، ص۴۲ و ۴۳؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج۱، ص۳.
2.على عاشور در كتاب النص على أميرالمؤمنين تحت عنوان «أدلّةُ حُسنِ تقديم الفاضل» گويد: «تقديم افضل بر مفضول امرى فطرى است و هر عقل سليمى به خودى خود آن را مى پذيرد».(النص على أمير المؤمنين عليه السلام ، ص۱۹۶).
