جوانمردى، گشاده دستى و سخاوتمندى گوشه هايى از خوى هاى نيكو و پسنديده اى است كه در اين دسته نگاشته ها براى نياكان، خاندان و نزديكان رسول خدا و اهل بيت عليهم السلام برشمرده شده است. از اين گونه تأليفات مى توان به كتاب هاى زير اشاره نمود:
تفضيلُ بنى هاشم وأوليائِهم وذَمُّ بنى أميةَ وأتباعِهم اثر أبوالعباس أحمد بن عبيداللَّه بن محمد بن عمّار الثقفى (م 339 ق)، ۱ فضايل جعفر الطّيار، اثر شيخ صدوق، أبوجعفر محمد بن على بن حسين بن موسى بن بابويه القمى (م 381 ق) ۲ و فضايل زيد عليه السلام اثر أبوالمفضل شيبانى، محمد بن عبدالله بن محمد بن عبيد الله بن البهلول بن همام بن المطلب. ۳
8. تك نگارى هاى عمومى
دسته اى از آثار و كتب مناقب، با توجه به عنوان خود، در هيچ يك از هفت دسته پيشين جاى نمى گيرند. از اين رو، براى اين دسته كتاب ها عنوانى جداگانه برگزيديم. از اين گونه كتاب ها مى توان به نمونه هاى زير اشاره نمود:
الأمالى فى مناقب أهل البيت عليه السلام اثر أبوالمظفر ليث بن سعد بن ليث الأسدى ۴ و طيب الفطرة فى حبّ العترة، حاكم حَسْكانى أبوالقاسم عبيداللَّه بن عبداللَّه بن أحمد النيسابورى (م بعد 470 ق). ۵
بررسى پيشينه تاريخى طرح بحث مناقب و فضايل از رهگذر روايات
در اين بخش كوشيده ايم تا با بررسى كهن ترين مجموعه روايات ۶ موجود در زمينه مناقب و فضايل، مهم ترين عناوين و موضوعات مطرح در اين عرصه را بازگو كنيم.
در پى اين هدف، نخست به جستجوى كهن ترين مجموعه هاى روايى پرداختيم كه به شيوه اى فراگير و منظّم، جنبه هاى گوناگون مناقبِ فردى (ذاتى يا اكتسابى)، گروهى، قبيلگى، ملّيتى و..... را در خود جاى داده باشند.
در كتاب ها و جوامع حديثى شيعى، به كتاب يا نوشته اى با اين ويژگى ها (قِدمَت، شمول و نظم در چينش مباحث) دست نيافتيم. در حوزه حديث اهل سنت، بر خلاف شيعه، نگاشته هايى با اين ويژگى ها به چشم مى خورد. از مهم ترين و كهن ترين منابع و مصادر حديثى اهل سنّت در زمينه مناقب و فضايل، بايد به صحاح سته حديثى اشاره كرد. صاحبان نيمى از اين جوامع كهن حديثى
1.أهل البيت فى المكتبة العربية، ص۹۷، ش۱۸۵.
2.رجال النجاشى، ص۳۹۰.
3.رجال ابن الغضائرى، ص۹۸؛ رجال النجاشى، ص۳۹۶؛ معالم العلماء، ص۱۷۵؛ معجم رجال الحديث، ج۱۷، ص۲۶۱.
4.فهرست منتجب الدين، ص۷۵ و ۷۹.
5.أهل البيت فى المكتبة العربية، ص۲۹۹، ش۴۶۶.
6.از آنجا كه در مواردى چند، از گفته هاى صحابه در زمينه مناقب و فضايل افراد و گروه ها سخن به ميان رفته، درست تر آن است كه در اين جايگاه، روايت را به معناى عام آن (يعنى احاديث نبوى و سخنان صحابه و ديگران) معنا نماييم.
