اهل سنت، بخش هايى از كتاب هاى خود را به گفتگوى گسترده در اين زمينه اختصاص داده اند. محمد بن اسماعيل بخارى (م 256 ق) و مسلم بن حجّاج نيشابورى (م 261 ق) در الصحيح و محمد بن عيسى تِرمذى (م 279 ق) در السنن، به شكل گسترده به اين بحث پرداخته اند.
اشاره به مناقب و فضايل خاصّ نبوى، بزرگانِ صحابه، تابعين، مهاجران، انصار، قبايل، شهرها و سرزمين ها، پيامبران پيشين و همچنين يادكرد مناقب امام على عليه السلام ، حضرت فاطمه عليهاالسلام و حسنَين عليهماالسلامصفحات گسترده اى از اين جوامع حديثى را در چارچوب بخش هايى با عنوان «كتاب الفضايل» يا «كتاب المناقب» به خود اختصاص داده اند.
روش ما در بهره گيرى از اين روايات، بررسى محتوا و انتخاب محور و نكته اصلى روايت، به عنوان موضوع آن بوده است. پس از بررسى يك يك روايات بخش «كتاب المناقب» در هر يك از سه كتاب يادشده، با توجه به محتواى روايات، به دسته بندى موضوعات گوناگون و جاى دادن آنها در هشت سرفصل كلى تر پرداختيم.
در دست داشتن چنين مجموعه اى از روايات متنوع و دسته بندى شده در زمينه مناقب، ما را با نخستين زمينه ها و ملاك هاى مناقب شمارى در دهه هاى نخست تاريخ اسلام آشنا مى سازد. از سوى ديگر، توجه فراگير به بحث مناقب و فضايل در كتاب ها و جوامع حديثى و در نظر گرفتن بخش جداگانه اى بدين منظور، به روشنى، از اهميت و جايگاه والاى اين موضوع نزد دانشمندان علوم حديث در سده هاى نخست تاريخ اسلام پرده بر مى دارد. در ادامه، عناوين هشت گانه مذكور و مهم ترين موضوعات روايى مطرح در هر عنوان را از نظر مى گذرانيم.
مهم ترين عرصه ها و موضوعات مطرح در زمينه مناقب و فضايل
فضايل برخاسته از رابطه فرد با پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم
حجم گسترده اى از روايات موجود در بخش فضايل كتاب هاى مذكور، در حقيقت، بازگو كننده رابطه تنگاتنگ فرد يا افراد با پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم است. موضوعات زير در اين گونه فضايل جاى مى گيرند:
الف. در پاره اى از احاديث، به وجود مشابهتى در فرد با پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم اشاره شده و اين مسأله دست مايه طرح فضيلت و منقبتى براى فرد شده است. از آن جمله مشابهت ها مى توان به عناوين زير اشاره كرد:
1. هم نامى با پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم، ۱
2. شباهت خُلقى و خَلقى با پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم، ۲
3. هم سانى و هماهنگى راه و روش شخص با راه و روش پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم. ۳
1.موسوعة الحديث الشريف الكتب الستة، صحيح البخارى، ص۲۸۸، ح۳۵۳۷.
2.همان، صحيح البخارى، ص۳۰۳، باب۱۰؛ جامع ترمذى، ص۲۰۳۹، ح۳۷۶۵.
3.همان، صحيح البخارى، ص۳۰۶، ح۳۷۶۲؛ جامع ترمذى، ص۲۰۴۳، ح۳۸۰۷.
