بيشتر در دوره نخستين تدوين حديث يعنى «دوره حضور»، جلوه كرده است. اين شيوه كه در روايات آن را «عرض الحديث» مى نامند چيزى غير از مقابله و نسخه خوانى است كه در ميان استاد و شاگرد رايج بوده است.
گرچه مقابله نسخه ها نيز كوششى جهت زدودن تحريفها، افزوده ها و كاستيهاى عمدى و سهوى بوده است. ۱ روش مورد نظر اين مقاله، عرضه حديث يا مجموعه هاى حديثى بر امام معصوم و يا اصحاب بزرگ و مورد اعتماد است تا تأئيد يا انكار امام را بدست آورند و يا به فهم درست حديث نائل شوند. همچنين در اين نوشته به عرضه گفته هاى مردم بر امامان و پيشوايان پرداخته نمى شود، مگر اينكه احساس شود آن گفته رايج در ميان مردم، فهم و يا برداشتى از حديث است. با اين قيد بسيارى از نمونه هايى كه مى توانند در يك تحقيق گسترده تر، مورد استشهاد قرار گيرند حذف مى شود. ۲
افزون بر اينها بررسى عرضه انديشه هاى متفاوت كلامى از توحيد تا امامت و معاد كه به سبب پيوستگى كلام و حديث بخصوص در دوره هاى نخستين، پهنه گسترده اى از گفتگوى راويان با امامان را پوشانده است، خود مقاله اى جداگانه مى طلبد. ۳
زمينه عرضه حديث
پديده جعل حديث و ورود سيل آساى اخبار ساختگى، از همان آغاز و در زمان پيامبر(ص)
1.از اين رو عرضه صحيفه حضرت فاطمه(س) كه بين امام باقر(ع) و جابر بن عبداللّه انصارى پذيرفته و كلينى آن را گزارش كرده است مورد بررسى قرار نمى گيرد. بنگريد به: اصول كافى، ج۱، ص۵۲۷، ح۳
2.بنگريد به: الكافى، ج۴، ص۵۵۴، ح۵؛ ج۶، ص۵۲ و ۵۳، ح۳ و ۶؛ ج۷، ص۵۵، ح۱۱؛ ج۸، ص۱۹۲، ح۲۲۴ و ص۳۱۴، ح۴۹۰
3.تنها در يك مورد، هشام بن الحكم در شبهاى اقامت منى، پانصد گفته بر امام صادق(ع) عرضه كرده است. بنگريد به: الكافى، ج۱، ص۲۶۲، ح۵ و نيز نك: ج۱، ص۱۰۰، ح۳ و ص۱۰۶، ح۶ و ص۱۳۲، ح۷ و ص۱۴۳، ح۱ و ص۱۸۷، ح۱۰ و ج۳، ص۲۴۵، ح۶؛ كتاب الغيبة، شيخ طوسى، ص۲۹۳، ح۲۴۸؛ معانى الأخبار، ص۳۸۱، ح۱۰
