پذيرش آن ، خوددارى كرد. اطرافيان مأمون از اين‏همه اصرار وى تعجّب كرده و اين حركت او را خلاف مصالح حكومت مى‏دانستند. فضل بن سهل ، وزير ايرانى و سياست‏مدار وى، به شدّت از اصرار مأمون ناخرسند بود و مى‏گفت: «تا كنون خلافت را ضايع‏تر از اين نديده بودم».^۱

1 - 1 . ردّ قاطع پيشنهاد خلافت‏

در آخرين جلسه از جلساتى كه مأمون براى پيشنهاد كردن خلافت به امام رضا عليه السلام تشكيل داده بود، خليفه مى‏گويد :
يا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! قَدْ عَرَفْتُ عِلْمَكَ وَ فَضْلَكَ وَ زُهْدَكَ وَ وَرَعَكَ وَ عِبَادَتَكَ وَ أَرَاكَ أَحَقَّ بِالْخِلَافَةِ مِنِّى.²
اى فرزند پيامبر خدا! من به دانش و برترى و زهد و ورع و عبادت تو آگاه هستم و از اين رو ، تو را سزاوارتر از خويش بر خلافت مى‏دانم.
و سپس خطاب به امام عليه السلام مى‏گويد:
من در نظر دارم خود را از خلافت ، خلع كنم و اين مقام را به تو بسپارم و با تو بيعت كنم .³
اين بار امام عليه السلام پاسخ محكمى به او داد كه مأمون را به شدّت خشمگين ساخت. امام رضا عليه السلام رو به مامون نموده ، فرمود:
اگر اين خلافت ، از آنِ توست ، پس خدا براى تو قرار داده است و جايز نيست كه [خلعت و لباسى‏] را كه خداوند به قامت تو پوشانيده، از تن بيرون كنى و به ديگرى