دوران صادقين(ع) ـ به دليل موقعيت سياسى اجتماعى خاص آن دوران و شكوفايى علوم در اين عصر ـ با عصر هيچ يك از امامان ديگر قابل مقايسه نيست. از سوى ديگر اصول باقيمانده نشان مى دهد، اين اصول در فاصله عصر امام پنجم تا هفتم(ع) نگاشته شده است. كسانى را هم كه طوسى و نجاشى از اصحاب اصول دانسته اند و در كتاب رجالشان صاحب اصل معرفى كرده اند، غالباً مربوط به عصر امام صادق(ع) هستند. به اين ترتيب، نظر سوم از ديگر نظرات امتياز مى يابد. ۱ چنانچه آقابزرگ تهرانى هم با وجود آنكه به تبعيت از شيخ مفيد، زمان تأليف اين اصول را از عهد امام على(ع) تا عصر امام حسن عسگرى(ع) ذكر مى كند، مى نويسد:
آنچه اجمالاً براى ما مشخص است اين است كه عصر پيدايش اصول، ـ به جز اندكى از آنها ـ عصر اصحاب امام صادق(ع) است، چه از اصحاب خاص ايشان باشند و چه پدرش امام باقر(ع) را هم قبل از او درك كرده باشند و يا پسرش امام كاظم(ع) را نيز پس از امام صادق(ع) درك كرده باشند… و اين مسئله مخالفتى با نظر شيخ مفيد ندارد…. ۲
3 ـ تعداد اصول
در دوران حيات ائمه شيعه، شاگردان ايشان هزاران اثر را با استفاده از بيانات گوهر بار معصومان(ع) فراهم آوردند، چنانكه شيخ حر عاملى مى نويسد:
نام آنچه از مصنفات شيعه كه در زمان ائمه و يا غيبت صغرا و اوائل غيبت كبرا در كتاب رجال استرآبادى آمده است، بالغ بر شش هزار و ششصد كتاب است. ۳
1.الذريعة، ج۲، ص۱۳۱
2.تفضيل اين دلايل را در مقاله هاى محمد حسين جلالى در دائرة المعارف الاسلامية الشيعية، ج۲، ص۳۳ تا ۳۶ ببينيد.
3.وسائل الشيعه، ج۲۰، ص۴۹ (الفائدة الرابعة)؛ علم الحديث، كاظم مديرشانه چى، ص۷۴؛ الذريعة، ج۲، ص۱۳۰
