3 ـ 1 ـ 3 . تعامل ، موجب يگانگى فرهنگى (تقيه)

تعامل گسترده و بى محابا ، موجب يگانگى فرهنگى مى شود . خرده فرهنگ ايمانى را در گروه اجتماعى مؤمنان اوّليه ، و نيز جامعه را با فرهنگ غير ايمانى به ياد آوريد . اگر گروه اجتماعىِ داراى خرده فرهنگ ويژه ، بدون رعايت محدوديت هايى در درون جامعه محيط برخورد ، بى محابا اقدام به تعامل كند ، به نسبتى عناصر خرده فرهنگ اين گروه به تدريج در جامعه رايج مى شود ، و به نسبتى عناصر خرده فرهنگ اين گروه ـ كه جامعه پيرامون آنها را جذب نكرده است ـ به تدريج تغيير مى يابد . در نتيجه ، نهايتِ تعامل گسترده و بى محابا ، يگانگى فرهنگى گروه اجتماعى ياد شده و جامعه محيط بر آن است . اختلاط فرهنگى ميان مهاجران و جامعه مهاجرپذير ، در حالات گوناگونِ ضعف و قوّت مهاجران ، همين امر را در طول تاريخ نشان مى دهد.
اگر گروه اجتماعى مؤمنان اوّليه ، بر حفظ ، تداوم و گسترش خرده فرهنگ ايمانى خود مصمم هستند ، فقط بايد تأثيرگذارى فرهنگ جامعه محيط را بر خود بپذيرند و از اثرپذيرى فرهنگى و تغييرات معنايى مراسم ، و نيز تغيير جايگاه عناصر در سلسله مراتب ارزش ها برحذر باشند . اين امر محقق نمى شود ، مگر اين كه گروه اجتماعى مؤمنان ، يك حفاظ فرهنگى به دور خود بكشد و به عبارت ديگر ، حالت گروه اجتماعى با ويژگى حاشيه نشينى فرهنگى را به خود بگيرد . اين امر ، مستلزم ارتباط ها و تعامل هاى گسترده و عميق ميان اعضاى گروه حاشيه اى از يكسو ، و پنهان داشتن بسيارى از امور از ديد و انديشه جامعه پيرامونى است.
چنين است كه امام حسن عسكرى عليه السلام مى فرمايد : بعد از توحيد و اعتقاد به نبوت و امامت ، همه واجبات را انجام دهيد . البته بزرگ ترين اين واجب ها، دوتاست : به جاى آوردن حقوق برادران در راه خدا (ايفاى دقيق نقش در گروه اجتماعى مؤمنان و برآوردن انتظارات اعضاى گروه ايمانى) و به كار بردن تقيه در ارتباط با دشمنان خدا (به كار گرفتن حفاظ گروهى در قبال برون گروه ايمانى)». ^۱
همان طور كه آشكار است ، امام حسن عسكرى عليه السلام تعامل گسترده و بى محابا را در جامعه پيرامون گروه اجتماعى مؤمنان منع مى كند و به درون گرايى گروهى و حاشيه نشينى فرهنگى فرمان مى دهد ، تا خرده فرهنگ ايمانى در يك گروه منسجم ايمانى تداوم يابد .
رعايت دقيق هنجارهاى درون گروهى
فرهنگ گروه
حفظ گروه و حفظ پيوستگى گروهى و حفظ خرده
حفظ گروه از گزند دشمن
عدم تعديل فرهنگى
حفظ خرده فرهنگ پنهان عدم تحميل اختلاط با فرهنگ حاكم
تقيه (حفاظ گروهى)
حفظ اعضاى گروه ياد شده عدم نابودى فيزيكى گروه
تقيه = استراتژى بقا مبتنى بر صبر (مقاومت) و انتظار
استراتژى بقا مبتنى بر صبر (مقاومت) و انتظار اعتقاد به تغييرات آرام فرهنگى