3 ـ 4 . مورد اعتماد بودن

مورد اعتماد بودن و شايستگى ، پذيرش پيام را افزايش مى دهد . هر فرد در زندگى روزمره خود ، با اطلاعات فراوانى كه به او ارائه مى شوند ، برخورد مى كند ، ولى همه آنها در او تأثير نمى گذارند . همچنين تأثير اطلاعاتى كه در او اثر مى گذارند ، به يك اندازه نيست . عقايد ما ، تحت تأثير افرادى قرار مى گيرد كه درباره اطلاعى كه ارائه مى دهند ، هم متخصص هستند و هم قابل اعتماد.
هنگامى كه منبع اطلاع خيلى قابل اعتماد باشد ، هر چه تفاوت ميان نظر او و نظر حاضران فزون تر باشد ، بيشتر آنها را متقاعد خواهد كرد . هر چه تفاوت ياد شده بيشتر باشد ، ناراحتى حاضران بيشتر خواهد بود . فرد مى تواند دست كم به چهار شيوه ناراحتى خود را كاهش دهد : مى تواند عقيده خود را تغيير دهد ؛ مى تواند منبع اطلاع را ترغيب كند تا عقيده اش را دگرگون سازد ؛ مى تواند با يافتن افرادى كه با او هم عقيده اند، با وجود آنچه منبع اطلاع اظهار مى دارد ، عقيده اوّليه خود را قوام بخشد ؛ مى تواند منبع اطلاع را تحقير و تخفيف كند و خود را متقاعد سازد كه وى ابله است و بدين وسيله ، عقيده آن شخص را بى اعتبار گرداند.
در چه شرايطى براى فرد آسان يا دشوار است منبع اطلاع را تحقير يا تخفيف كند؟ تحقير و تخفيفِ دوستى شخصى محترم و مورد علاقه ، خيلى دشوار است . همچنين تحقير كسى كه درباره موضوع مورد بحث ، متخصصى قابل اعتماد است ، سخت به نظر مى رسد . امّا اگر قابليت اعتماد منبع اطلاع مبهم باشد ، تحقير او آسان است.
با توجّه به مطالب ياد شده ، معلوم مى شود اگر اشخاصى داراى عقيده اى بسيار متفاوت با مردم باشند ، ولى مردم نتوانند آنان را از نظر مورد اعتماد بودن و شايستگى هاى مربوط مورد شك قرار دهند و به ناچار شايسته و قابل توجّه بدانند ، مردم تحت تأثير عقيده اين اشخاص شايسته قرار مى گيرند .
اين روايت بر اين نكته دقيق تأكيد مى ورزد . امام صادق عليه السلام به مفضل فرمود : «اى مفضل! به پيروان ما بگو با نگهدارى خود از حرام هاى خداوند و دورى از نافرمانى از او و پيروى از رضايت الهى ، دعوت كننده مردم به سوى ما باشيد ؛ زيرا وقتى پيروان ما چنين باشند ، مردم به سوى ما شتابان خواهند بود» . ^۱
روايت ياد شده معتقد است مردمِ داراى تفاوت عقيده با پيروان ما ، اگر پيروان ما را در ارزش هاى اسلامى ـ كه مورد توافق همه مسلمانان است ـ شايسته بيابند و نتوانند آنان را تحقير و تخفيف كنند، آن گاه تحت تأثير عقيده آنان قرار مى گيرند ودر نهايت پيرو ما مى شود.

3 ـ 2 . محبت

محبت ، پذيرش پيام را افزايش مى دهد . اگر شخصى را دوست بداريم ، با او همانندى مى كنيم و اگر محبت و همانندى بين ما و ديگرى برقرار باشد ، عقايد و رفتار او ، تأثير بيشترى بر عقايد و رفتار ما خواهد داشت . اين مطلب در بحث ارائه اطلاعات ، مطرح شد . در اين روايت به اين نكته تصريح شده است . امام صادق عليه السلام فرمود : «خداوند بنده اى را رحمت كند كه دوستى و محبت مردم را به سوى خود بكشاند و پس از آن ، آنچه را نيكو مى دانند ، به آنها بگويد و آنچه را زشت مى شمارند ، نگويد». ^۱
جلب مودّت و دوستى مردم ، مقدمه اى براى امر به معروف است ؛ زيرا محبت ، تأثير ارائه اطلاعات و تبليغات را در مخاطب افزايش مى دهد و اگر به غايت دين و همت مؤمنان ـ كه تداوم و گسترش باورها ، ارزش ها و هنجارهاى دين ، ميان مردم است ـ توجّه داشته باشيم ، تصديق مى كنيم كه جلب دوستى مردم ، مقدمه اى مهم در نيل به مقصود است.

3 ـ 3 . ماهيّت اطلاع

ماهيّت اطلاع ، بر ميزان پذيرش آن از سوى مخاطب تأثير دارد . سه عنصر بر ميزان تأثير پيام اثر دارد : وضعيت پيام دهنده ، وضعيت پيام گيرنده و وضعيت پيام . بيشترين تغيير عقيده در مخاطب (بيشترين تأثير پيام) هنگامى رخ مى دهد كه ميان پيام و عقيده پيشين مخاطب ، تفاوت متوسطى (نه اندك ، نه زياد) وجود داشته باشد . اگر تفاوت پيام و عقيده پيشين مخاطب بسيار باشد ، آن پيام ، خارج از پهنه پذيرش مخاطب قرار مى گيرد . بنا بر اين، كسى كه بر تغيير عقيده مخاطب مصمم است ، بايد در ارائه پيام ، ملاحظات ياد شده را به دقت رعايت كند . در روايتى ^۲ افزون بر تأثير محبت بر پذيرش پيام ، به تأثير ماهيت اطلاع بر ميزان پذيرش پيام توجّه شده است : «فحدثهم بما يعرفون و ترك ما ينكرون ؛ آن چه را نيكو مى دانند به آنان بگويد و آنچه را زشت مى شمارند (منكر هستند) ترك كند (نگويد)» . مى توان اين روايت را چنين معنا كرد : «خداوند ، بنده اى را رحمت كند كه دوستى و محبت مردم را به سوى خود بكشاند و پس از آن ، آنچه را در پهنه پذيرش آنان است به آنان بگويد ، و آنچه را خارج از پهنه پذيرش آنان است به آنان نگويد» .