7 ـ 1 . آرام ترين تغيير فرهنگى ، تغيير در ارزش ها
آرام ترين تغيير فرهنگى ، تغيير در سلسله مراتب ارزش هاست . در هر فرهنگى ـ كه يك نظام است ـ مجموعه اى از ارزش ها و ارزش گذارى ها وجود دارد و بخش مهمى از آن ، درجه بندى ميزان خوبى ها و بدى ها، از زشتى ها و زيبايى هاست . در فرايند تغيير فرهنگ ، گاه يك عنصر فرهنگى جديد پذيرفته مى شود و زمانى در عناصر قديم فرهنگ ، جابه جايى هايى روى مى دهد . مثلاً امرى زشت ، زيبا تلقى مى شود يا به عكس چيز زيبايى زشت شمرده مى گردد . آرام تر از ورود عنصر جديد ، جابه جايى كامل زشت و زيبا و خوب و بد است و آرام تر از آن ، جابه جايى يك عنصر از اوّل طيف به آخر طيف خوب بد و زشت و زيبا اين است كه يك عنصر با حفظ حالت عمومى خود در طيف خوبى و بدى يا زشتى و زيبايى ، فقط درجه و ميزان خوبى يا بدى ، و زيبايى يا زشتى اش تغيير كند . از اين رو ، امر بسيار خوب به امر خوب تبديل مى شود ، يا ترتيب اهمّيت چند چيز جابه جا مى گردد.
روايات نيز از مراتب ارزش ها، و همچنين تغيير ارزش هاى دينى در آخرالزمان به صورت تغيير در جايگاه ارزش ها در سلسله مراتب ارزش ها خبر مى دهند. ۱
امام باقر عليه السلام فرمود : در آخرالزمان مردمى هستند كه در ميان آنها افرادى با اين مشخصات رشد مى كند : اهل ريا هستند و اگر نماز به آنچه با ثروت و بدنشان انجام مى دهند ضرر برساند ، آن را ترك مى كنند ؛ همان طور كه نام آورترين و برترين واجبات (امر به معروف و نهى از منكر) را به همين دليل كنار مى نهند».
همان طور كه به صراحت در اين روايت آمده ، اين عده منكر نماز نيستند ، بلكه نماز و امر به معروف و نهى از منكر را ارزش و پسنديده مى شمارند . اين گروه تا وقتى نماز مى خوانند كه به ارزش هاى برترشان صدمه نزند . امّا اگر چنين شد ، براى حفظ ارزش هاى برتر خود (مال و بدن و استفاده هاى آن) ، ارزش هاى پست تر در نظر خود (نماز ـ امر به معروف) را كنار مى گذارند .
در واقع رواياتى كه از ظهور افراد ، گروه ها يا شرايط اجتماعى و ساختارهاى معيّنى سخن مى گويند كه در آن شرايط ، امر به معروف و نهى از منكر ترك مى شود ، از تغيير فرهنگى بحث مى كنند . رواياتى كه جوامع را از نظر برخورد با امر به معروف طبقه بندى كرده اند و به مخاطب گفته اند شما اين مراحل را خواهيد پيمود ، صريحاً از تغيير فرهنگى سخن گفته اند و لحن صريح اعتراض در اين روايات آشكار است . رواياتى كه تحت عنوان انگيزه هاى ترك امر به معروف و نهى از منكر نيز بررسى شد ، اغلب از سلسله مراتب ارزش ها يا تغيير آن پرده برمى دارد.
