4 . رابطه مستقيم و غير مستقيم افراد در گروه

يكى از نكته هاى مهم در نحوه پيدايش اين دو نوع گروه و نيز تشكيل و ادامه حيات آنها كه عامل اساسى تفاوت ماهوى آنها به شمار مى آيد ، تحت عنوان رابطه غير مستقيم يا مستقيم بيان مى شود . در نوع اوّل، فرد ارزش ها را مى پذيرد و هويت و شخصيت خود را براساس آنها شكل مى دهد و از كانال ارزش ها ، با افراد هم نظر و هم ايمان خود براى رسيدن به اهداف مشترك و اقامه ارزش هاى مشترك ، ارتباط برقرار مى كند . ولى در نوع دوم ، فرد ، افراد بالاى گروه را مى پذيرد و هويت و شخصيت خود را در ارتباط با آنان معنا مى بخشد و مى سازد و مستقيماً در ارتباط با آنها قرار مى گيرد .
از اين رو در نوع اوّل، رابطه مستقل فرد با گروه ، در عين انسجام صد در صد و سازمان پذيرى كامل ـ به علت ايمان قاطع به ضوابط و ارزش هاى گروه ـ و در نتيجه ، رسيدن گروه به درجه صد از سازماندارى اجتماعى ، ممكن است ؛ حال آن كه در گروه نوع دوم ، به درجه اى كه رابطه فرد با گروه از استقلال فرد برخوردار باشد ، سازمان پذيرى فرد ناقص است و در نتيجه ، سازماندارى اجتماعى و انسجام گروه نيز ناقص خواهد بود . اگر گروهى از اين نوع بخواهد به انسجام و سازماندارى اجتماعى كامل و بدون حتّى يك درجه بى سازمانى اجتماعى برسد ، بايد رابطه وابسته فرد با گروه برقرار گردد و هويت فرد در گروه منحل شود و فرد ، من بودن خود را از دست بدهد و خود را در مجموعه ما تصور كند . در چنين حالتى ، پيروى هاى كوركورانه و رابطه هاى اعضاى قبيله با رئيس قبيله ـ در فرهنگ قبايلى قديم ـ تكرار مى شود و اثرى از انديشه و نظر مستقل فرد باقى نخواهد ماند . گفتنى است تشكل هاى سياسى امروز ، يا حزبى است يا سازمانى . در تشكل هاى سازمانى ، غالباً رابطه عضو سازمان از نوع دوم است و در تشكل هاى حزبى ، رابطه نوع دوم با درجه ناقص سازماندارى اجتماعى وجود دارد ؛ يعنى رابطه مستقل فرد با گروه و داشتن درجه اى از آزادى انديشه و رأى ، مستلزم نرسيدن سازماندارى اجتماعى گروه به صد درصد است و اين دو امر در تقابل با هم قرار دارند.
نمونه كامل نوع اوّل، جمع ولايت مدار مؤمنان مسلمان است كه شناخت آن مى تواند دستورالعمل تشكل اسلامى و نيز يك تيپ ايده آل ـ به مفهوم وبرى آن ـ براى محققان بررسى گروه هاى اجتماعى باشد.