45
انديشه اجتماعي در روايات امر به معروف و نهي از منكر

3 ـ 3 ـ 4 . تطابق نوآور

«از ديدگاه روان شناسى، بايد دانست كه مكانيزم هاى اجتماعى شدن كه پيش تر نام برديم ، به كيفيات متنوع تطابق اجتماعى مى انجامند». ۱ «اجتماعى شدن ، مى تواند به عنوان نتيجه طبيعى ، نوعى تطابق اجتماعى را به همراه داشته باشد كه به صورت ميل به تغيير محيط و نوآورى يا همنوايى با اين محيط تجلى مى يابد . اغلب ، همان عناصر روند اجتماعى شدن هستند كه رفتارهايى چون سرقت و فحشا را ـ كه جامعه ، بيمارگونه مى نامد ـ در بر دارند . اين رفتارها اغلب مى تواند از اجتماعى شدن طبيعى سرچشمه گرفته باشد ، ولى در بيشتر موارد ، از سرماخوردگى ها ، اضطراب و احساس عدم امنيت ناشى مى شود.
«حاشيه اى كه تطابق اجتماعى نوآور يا پويا را از آنچه مى توان آن را تطابقى مرضى ناميد جدا مى كند ، اغلب زياد نيست ؛ زيرا همان مكانيزم هاى روانى ـ اجتماعى ، مى تواند ريشه يكى از اين دو باشد». ۲
به طور خلاصه كنش هنجارى اجتماعى ، اكنون به نظر ما نتيجه تنش هاى متعددى به نظر مى رسد كه بين همنوايى ، آزادى و نوآورى ، بين انگيزه ها و آرمان ها، بين احتياجات شخصيت فردى و احتياجات محيط اجتماعى ، بين اجبار اجتماعى و تمايلات شخصى وجود دارد.

1.ر.ك : همان ، ص ۱۸۷.

2.ر.ك : روشه ، گى ، كنش اجتماعى ، مقدمه اى بر جامعه شناسى عمومى ، ص ۱۸۹ ـ ۱۹۱.


انديشه اجتماعي در روايات امر به معروف و نهي از منكر
44

3 ـ 3 ـ 3 . انطباق

دو مكانيسم اصلى اجتماعى شدن ، يعنى يادگيرى و درونى كردن ديگرى ، تحت تأثير عوامل متعدد اجتماعى شدن ، فشار محيط هاى تعلق و جاذبه محيط هاى مرجع ، در واقع به ايجاد نوعى انطباق شخص با محيط اجتماعى اش مى انجامند . «انطباق يك شخص با محيط اجتماعى اش، به معناى آن است كه اين شخص به حد كافى مدل ها، ارزش ها و نمادهاى محيط خود را درونى كرده و در ساخت شخصيت خود ، يگانگى بخشيده است تا بتواند با اعضاى جمعى كه در آن مشاركت دارد ، به راحتى ارتباط برقرار كند و با آنها و در محيطشان كار كند ، به نحوى كه بتوان گفت او به اين جماعات تعلق دارد». ۱
بنا بر اين مفهوم روان شناسانه تطابق ، به مفهوم جامعه شناسانه همنوايى ، يعنى استاندارد شدن و يكسان شدن رفتار مى پيوندد . تطابق اجتماعى ، لزوماً به معناى همنوايى اجتماعى نيست . جامعه و فرهنگ هميشه مقدارى حق انتخاب بين ارزش هاى مسلط و ارزش هاى ثانوى ، بين مدل هاى ترجيحى و مدل هاى پذيرفته شده يا تحمل شده باقى مى گذارد . پيوستگى با هنجارها و ارزش ها، مستلزم وجود حاشيه اى از تصميم براى عمل كنندگان اجتماعى است . تطابق با يك محيط معيّن ، به معناى استفاده از حاشيه آزادى يا خودمختارى است كه اين محيط قبول مى نمايد . با وجود اين ، بايد اضافه كرد كه اين حاشيه آزادى ، در تمامى جوامع يكسان نيست . بعضى جوامع يا جماعات ، همنوايى شديد و كامل تر در مقايسه با ديگر جوامع مى طلبند و در آنها تنوع و كجروى كمتر تحمل مى شود . يك تفاوت ميان روستا و شهر بزرگ آن است كه روستا ، نوعى همنوايى شديد مى طلبد . برعكس ، ديگر اجتماعات ، مثل محيط شهرى ، به ضرورت همنوايى ، درجه كم و بيش زيادى از خودمختارى را در رفتارهاى فردى يا جمعى مى آميزند.
در واقع اجتماعى شدن جوانان نوعى تعادل كم و بيش دقيق ميان همنوايى و خودمختارى شخصى را مى جويد .
در اين جا نكته اى را بايد متذكر شد . به دو دليل نبايد انحراف و كجروى را با غير همنوايى اشتباه گرفت ؛ زيرا نخست آن كه ارزش ها و رفتار انحرافى يا كجروى براى كسانى كه مرتكب اين عمل مى شوند ، الزاماً به معناى جدايى از ارزش هاى حاكم و مدل هاى ترجيحى نيست . مثلاً كودكانى كه با جهان بزهكار محشور هستند ، نتيجه طبيعى اجتماعى شدنشان ، ورود به اين جهان و اخذ هنجارهاست.
ديگر آن كه انحراف و كجروى ، ندرتاً فردى هستند . اغلب محيط منحرف و كجرو را مى يابند كه در آن نوعى همنوايى جديد يافت مى شود . در موارد زيادى ، يك رفتار در دو جمع ، به ترتيب ، كجروى و سازگارى به شمار مى آيد . در واقع بسيارى از رفتارهاى ضد اجتماعى و غير اجتماعى ، در مورد جمع ديگرى به نحو متفاوتى عميقاً اجتماعى است . نهضت هاى اصلاح طلب يا انقلابى ، ضرورتاً مكانيزم هاى اجتماعى شدن را براى اعضاى خود تدارك مى بيند و تدارك اين مكانيزم هاى اجتماعى شدن ، به منظور حفظ ضرورى تفكر و عمل در اين نهضت هاست. ۲

1.ر.ك : روشه ، گى ، كنش اجتماعى ، مقدمه اى بر جامعه شناسى عمومى ، ص ۱۸۳ .

2.ر.ك : روشه ، گى ، كنش اجتماعى ، مقدمه اى بر جامعه شناسى عمومى ، ص۱۸۶ ـ ۱۸۷.

  • نام منبع :
    انديشه اجتماعي در روايات امر به معروف و نهي از منكر
    سایر پدیدآورندگان :
    طوسی، محسن
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1386
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 92818
صفحه از 160
پرینت  ارسال به