2 ـ 9 . نتيجه گيرى

در مطالب مشروح گذشته ، نكات بسيارى مطرح شد كه ذكر دوباره برخى از آنها براى پيگيرى بحث ضرورى است . افراد تمايل دارند خوب باشند . افراد تمايل دارند مورد قبول ديگران باشند . افراد تمايل دارند به افراد ديگر متعلق باشند . موضع روانى نگرش ^۱ افراد در مورد امور گوناگون قابل تغيير است . تعارض شناختى ، از عوامل اصلى تغيير موضع روانى است.
با توجّه به مطالب پيشين ، درمى يابيم كه گروه و جامعه ، در مورد اشخاص تشويق و تنبيه ارائه مى كنند تا رفتار آنان را تحت تأثير قرار دهند . اگر شخص يا اشخاصى باشند كه از تشويق هاى ارائه شده از سوى گروه و جامعه به شوق نيايند و از تنبيه هاى آن زجر و رنج نكشند ، تحت تأثير قرار نمى گيرد و رفتارشان را تغيير يا تداوم (برحسب مورد) نمى دهند.
گروه و جامعه براى اين كه وضعيتى داشته باشد كه تشويق هايش اشخاص را به شوق آورد و تنبيه هايش افراد را دچار رنج كند ، يعنى براى اين كه كنترل اجتماعى شان مؤثر شود ، بايد بينش و نگاه خاص خود را به امور و اشياء جهان ، به اشخاص القا كند ؛ يعنى درونى كردن ارزش ها و باورهاى گروه و جامعه در شخص . نيز شخص بايد ويژگى هايى داشته باشد كه فرايند ياد شده قابل تحقق باشد . تمايل افراد به تعلق ، احترام ، خوب بودن و امنيتِ آن چه دارد (مواجه نشدن با تهديد) همين ويژگى ها هستند . به عبارت ديگر ، همه مكانيزم هاى اجتماعى ، با وجود نيازهاى اساسى انسان مؤثر مى افتد و اگر اين نيازها نباشد ، اين مكانيزم ها مؤثر نخواهند بود.
جامعه و گروه با القاى باورها و ارزش ها و درونى ساختن آنها در شخص ، خوبى و بدى را تعريف مى كند و چون افراد تمايل دارند خوب باشند ، مى كوشند مطابق معيار جامعه رفتار كنند ؛ در حالى كه اگر تعريف جامعه و گروه از خوبى را نپذيرند ، تمايل به خوب بودن ، آنها را به سوى انطباق با معيار گروه سوق نخواهد داد.
نيز اگر شخص نخواهد مورد قبول فلان گروه يا جامعه خاص قرار گيرد ، فشارهاى ارزشى و عاطفى آن گروه يا جامعه معيّن بر اين شخص ، اثر كنترلى نخواهد گذاشت . براى مثال وقتى امام خمينى رحمه الله مى فرمايد هر وقت آمريكا از ما تعريف كند ، ما بايد به خودمان شك كنيم ؛ يعنى ما نمى خواهيم مورد قبول آمريكا باشيم . اگر چنين باشد ، طرد و فشارهاى عاطفى از سوى آمريكا بر ضد امام خمينى و پيروان ايشان ، نمى تواند ايشان را كنترل و به تغيير رفتار يا موضع روانى وادار كند ، ولى وقتى بعضى ها بخواهند مورد قبول آنها باشند ، طرد آمريكا رنج آور مى شود و حاضر به تغيير رفتار مى شوند و موضع روانى شان تغيير مى كند.
پس تأثير گروه بر اعضا و تغيير رفتار و بينش آنان ، به ميزان تمايل فرد به مقبوليت در گروه و ميزان نيازهاى ارضا نشده اش كه اميدوار است از طرف گروه ارضا شود ، بستگى دارد.
كسى كه با گروهى اتصال و ارتباط ندارد ، طرد شدن از سوى آن گروه برايش بى اثر يا كم اثر است . كسى كه بسيار عميق به گروهى متصل است ، تقبيح گروه هاى ديگر را به چيزى نمى گيرد و در عوض ، كوچك ترين نشانه طرد يا چهره درهم كشيدن اعضاى گروه مورد اتصال ، در او بحران عاطفى به وجود مى آورد.
براى درك بهتر انديشه هاى اجتماعى در روايات امر به معروف و نهى از منكر ، به آغاز پيدايش اسلام و بعد از آن توجّه مى كنيم و مبحث دين چيست و رابطه دين و فرهنگ و مباحث مقدماتى كه آورده شد ، همگى را در نظر مى گيريم و به مرورِ گزيده روايات مى پردازيم.