2 ـ 4 . پيوندهاى گروهى ، عامل كنترل اجتماعى

پيوندهاى گروهى ، عامل اصلى كارآيى فرايندهاى اجتماعى كردن و كنترل اجتماعى درباره جريان هاى اجتماعى كردن و كنترل اجتماعى در ابتدا توضيحاتى داده شده است . يكى از نكات دقيق و در عين حال روشن در اين باره ، اين است كه ارتباط و تعامل ، بستر عملى شدن و تحقق اين جريان هاست . اصولاً هر جريان اجتماعى ، مجموعه اى از عمل هاى اجتماعى است كه به طور مستمر و به شيوه اى خاص تحقق مى يابد . با توجّه به نكته ياد شده كه بستر تحقق جريان هاى اجتماعى كردن و مهار اجتماعى ، تعامل اجتماعى است ، اين نكته را مى افزاييم كه تعامل ها، گاه نسبتاً مستمر هستند و زمانى كوتاه و گذرا . با توجّه به توضيحى كه درباره ماهيت جريان اجتماعى در سطرهاى پيشين ارائه شد ، در مى يابيم كه جريان اجتماعى ، عمدتاً در بستر تعامل هاى نسبتاً بادوام رخ مى دهد تا در تعامل هاى گذرا . از سوى ديگر ، تعامل ها گاه پيوسته اند و زمانى گسسته ، و دوام در تعامل هاى پيوسته ، از تعامل هاى گسسته بيشتر است . گروه اجتماعى ، افرادى داراى تعامل نسبتاً با دوام هستند و با توجّه به ويژگى هاى دو جريان اجتماعى مورد نظر در اين بحث ـ يعنى جريان اجتماعى جامعه پذيرى و جريان اجتماعى كنترل اجتماعى ـ مى توان نتيجه گرفت كه : عمدتاً اين دو جريان ، در گروه هاى اجتماعى تحقق مى يابند و پيوند گروهى ، عامل اصلى كارآيى اين دو جريان است . امر به معروف و نهى از منكر ، همين دو جريان در گروه مؤمنان است با جهت گيرى ارزش ها و هنجارهاى ايمانى و مى توان گفت : پيوند گروهى در گروه اجتماعى مؤمنان (ولايت مؤمنان در خصوص يكديگر) عامل اصلى كارآيى امر به معروف و نهى از منكر به شمار مى آيد . در قرآن آمده است : «الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَـتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَآءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ ؛^۱مردان و زنان مؤمن ، بعضى هم پيوند بعضى هستند ، به ارزش ها وهنجارها فرمان مى دهند و از زشتى ها و نابهنجارى ها باز مى دارند» .
اكنون به نكته ديگرى مى پردازيم . نخستين گروهى كه انسان در آن وارد مى شود ، گروه اجتماعى خانواده پدرى است . انسان به محض تولد ، خود را در دامان مادر مى يابد و از پستان او شير مى نوشد و با آن انس مى گيرد . نيازهاى فيزيولوژيايى و ايمنى و تعلق ، هم زمان در خانواده پدرى ارضا مى گردد و بخشى از هويت اجتماعى انسان ، همين عضويت در خانواده پدرى است . خانواده پدرى ، به شبكه خويشاوندى متصل است و عضويت شخص در گروه اجتماعى وسيع تر، در وهله نخست از اين راه تأمين مى شود . نيز مى دانيم بخش مهمى از جريان اجتماعى شدن و مهار اجتماعى ، در خانواده و گروه خويشاوندى عملى مى گردد.
از تلفيق نكته پيشين و نكته اخير ، مى توان نتيجه گرفت كه نخستين پيوندهاى گروهى ، آن هم پيوندهاى گروهى اوّلين ـ در اصطلاح خاص جامعه شناسى در تقسيم گروه ها به اوّلين و دومين ـ مهم ترين عامل كارآيى امر به معروف و نهى از منكر است.
يادآورى مى كنيم در ميان مؤمنان كه براساس محور قرار دادن ايمان به خدا ، ارتباطات و تعامل ها و پيوندهاى گروهى شكل گرفته است ، خانواده و خويشاوندان مؤمن ، اصلى ترين عامل درونى كردن ارزش ها و هنجارهاى ايمانى اند و مهم ترين عامل در كارآيى امر به معروف و نهى از منكر اين نكات در چنين مطرح شده است.
امام صادق عليه السلام فرمود : مردى از قبيله خثعم نزد پيامبر اكرم آمد و پرسيد : اى فرستاده خدا! مرا با خبر كن كه برترين چيزها در اسلام چيست؟ حضرت فرمود : ايمان به خداوند . پرسيد : بعد از آن چه؟ پيامبر فرمود : پيوندهاى خانوادگى و خويشاوندى (صله رحم) . پرسيد : بعد از آن چه؟ پيامبر فرمود : فرمان دادن بر رعايت ارزش ها و هنجارها و جلوگيرى از زشتى ها و نابهنجارى ها. سپس پرسيد : مرا باخبر كن كه زشت ترين و منفورترين كارها نزد خداوند چيست؟ فرمود : شرك به خداوند . پرسيد : بعد از آن چه؟ فرمود : بريدن پيوندهاى خانوادگى و خويشاوندى . پرسيد : بعد از آن چه؟ فرمود : فرمان به زشتى ها و جلوگيرى از ارزش ها و هنجارها. ^۲ اگر در متن روايت دقيق شويم ، ارتباط ايمان ، پيوند گروهى و اعمال جريان هاى اجتماعى كردن و كنترل اجتماعى براساس باورها ، ارزش ها و هنجارهاى ايمانى را به روشنى درمى يابيم . اگر بر محور باورها و ارزش هاى مشترك ، پيوندهاى گروهى استوار به وجود نيايد ، آن گاه تأكيد بر ارزش ها و هنجارها و جلوگيرى از زشتى ها و نابهنجارى هاى مورد قبول ، تقريباً عملى نيست و اگر مؤمنى چنين كند ، اثر چندانى ندارد.
امام صادق عليه السلام كارى را بر مردى زشت شمرد ، ولى او سخن حضرت را نپذيرفت . امام صادق عليه السلام پس از اين برخورد ، سرشان را پايين انداخته و گذشتند. ^۳