امی بودن رسول اکرم(ص)

متن روایت مورد نظر که در منابع یاد شده آمده، این است:

"روی فی بعض الأخبار عن ثقات الأخیار: إنّ نصرانیاً أتی رسولاً من ملک الروم الی یزید… قال [النصرانی]: و اعلم یا یزید! انّی یوم کنت فی حضرة النبی و هو فی بیت أمّ سلمة. رأیت هذا العزیز الذی رأسه وضع بین یدیک مهاناً حقیراً، قد دخل علی جدّه… فلما کان یوم الثانی، کنت مع النبی(ص) فی مسجده اذا أتاه الحسن(ع) مع أخیه الحسین(ع) وقال: یا جدّاه! قد تصارعت مع أخی الحسین(ع) و لم یغلب أحدنا الآخر… فقال لهما النبی(ص): یا حبیبی و یا مهجتی! إنّ التصارع لا یلیق لکما، اذهبا فتکاتبا، فمن کان خطه أحسن کذلک تکون قوّته أکثر. قال [النصرانی]: فمضیا و کتب کل واحد منهما سطراً وأتیا الی جدّهما النبی(ص)، فأعطیاه اللوح لیقضی بینهما، فنظر النبی الیهما ساعة و لم یرد أن یکسر قلب أحدهما فقال لهما: یا حبیبی! إنّی أمی لا أعرف الخط اذهبا الی أبیکما لیحکم بینکما و ینظر أیکما أحسن خطّاً…".[۱]

پرسش ها

این روایت از چند نظر با پرسش مواجه است:

۱ ـ سند روایت، مرفوع است; زیرا این حدیث از بحارالأنوار و المنتخب طریحی نقل شده که در صدر آنها آمده است: «روی فی بعض الأخبار عن ثقاة الأخیار»[۲]و «روی فی بعض مؤلّفات أصحابنا مرسلاً».[۳]

۲ ـ این روایت با برخی از احادیث که در آنها از کشتی گرفتن امام حسن و امام حسین(ع) سخن به میان آمده، ناسازگار است; در آنها به نقل از پیامبر(ص) آمده است که خطاب به امام حسن(ع) فرمود:

«إیه یا حسن! شدّ علی الحسین فاصرعه». وقتی حضرت فاطمه(س) این سخن را از پیامبر(ص) شنید، شگفت زده پرسید: «یا أبة! واعجباه، أ تشجع هذا علی هذا؟! تشجع الکبیر علی الصغیر؟». امّا پیامبر(ص) در پاسخ فرمود: «یابنتی! أما ترضین أن أقول أنا: ”یا حسن! شدّ علی الحسین فاصرعه“ و هذا حبیبی جبرئیل یقول: یا حسین! شدّ علی الحسن فاصرعه؟»[۴]

۳ ـ حسن و حسین(ع) در پی آن بودند که بدانند قوّت و نیروی کدام یک بیشتر است. لذا مبادرت به کشتی نمودند; امّا چون رسول خدا آن را در شأن آنان ندانست، فرمود: «خوشنویسی کنید. هر کدام خطّش بهتر بود، توانش افزون تر است». سؤال این است که چه ارتباطی میان بهتر بودن خط و افزون بودن قدرت وجود دارد؟

۴ ـ امّی به معنای این است که رسول خدا نزد کسی خواندن و نوشتن نیاموخته و مکتب و مدرسه ای ندیده بوده; امّا اعلم از همگان بوده است. در قرآن مجید، از این نام و صفت شریف پیامبر(ص)، به لسان مدح در آیات ۱۵۷ و ۱۵۸ سوره شریف اعراف، یاد شده است:

الذین یتّبعون الرسول النبی الأمّی… قل… إنّی رسول اللّه الیکم… فآمنوا باللّه و رسوله النبی الأمّی…

در روایتی در علل الشرائع، از امام جواد(ع) درباره مفهوم امّی بودنِ پیامبر(ص) پرسش شده است.[۵]امام در پاسخ فرموده اند:

«نظر مردم در این باره چیست؟». سؤال کننده می گوید: فکر می کنند که علّتْ آن است که آن حضرت نمی توانسته بنویسد. امام فرمود: «دروغ گفته اند. لعنت خدا بر آنان باد! چگونه چنین چیزی امکان دارد، در حالی که خداوند می فرماید: ”هو الذی بعث فی الأمّیین رسولاً منهم یتلو علیهم آیاته و یزکیهم و یعلّمهم الکتاب والحکمة“؟

آن حضرت در ادامه فرمود:

«چگونه رسول خدا می توانسته مطالبی را که نمی دانسته به آنان تعلیم دهد؟ به خدا سوگند، رسول خدا می توانست به هفتاد و دو (یا هفتاد و سه) زبان بخواند و بنویسد. علّت نامیده شدن ایشان به امّی برای این بود که از اهل مکه بود و مکه از”أمّهات القری“ محسوب می شده است. خداوند ـ عزّوجلّ ـ در این باره می فرماید: ”تنذر أُمّ القری و من حولها“».[۶]