قرآن درمانی

در مواجهه با این قبیل روایات، نکاتى در خور ذکر است:

۱. برخى صاحب نظران، خواصّ درمانى سوره ها و آیات را علت تامه نمى دانند، بلکه تأثیر قرائت را در درمان در صورتى مى دانند که همراه فهم، اندیشه، عمل و اخلاص باشد.[۱]

۲. بعضى از دانشوران نقش قرآن را همانند دارو مى دانند که طبعاً بدون ایمان و اخلاص هم اثرگذار است؛ براى مثال، عبد الدائم الکحیل، با تحقیق و آزمایش به این نتیجه رسیده که صوت و آیات قرآن تأثیر مستقیم در فیزیولوژى بدن و اعصاب دارد که به بهبود و شفاى بیماران مى انجامد و گوش که مرکز تنظیم کلّ بدن است، در شنیدن آیات و ارسال آن به سراسر بدن نقش کلیدى دارد.

۳. شمارى از مفسّران و محدّثان، به اصل صدور دسته اى از این احادیث خدشه وارد کرده اند. آیة اللَّه خویى برخى از این احادیث را دسیسه راویان کذّاب مى داند.[۲]

برخى مفسّران و محدّثانِ اهل سنّت، از جمله قُرطُبى،[۳]ابن جوزى[۴]و سیوطى[۵]نیز نسبت به صدور این روایات تردید کرده اند. از سویى دیگر، برخى جاعلان حدیث، مانند: ابو عصمت فرج بن ابى مریم مَروْزى[۶]و احمد بن عبد اللَّه جویبارى،[۷]خود به جعل دسته اى از روایات خواصّ سور و آیات اعتراف کرده اند. با وجود این، برخى دیگر از احادیث، از حیث سند، داراى طرق متعدد و اعتبارند و مفسّرانى مانند زمخشرى، طبرسى و بحرانى، آنها را پذیرفته و نقل کرده اند[۸].[۹]

۴. بسیارى از این روایات، از جهت محتوا قابل خدشه اند. به گفته علامه مجلسى، برخى[۱۰]از خواصّ مذکور در روایات، شأن و منزلت قرآن را ـ که با هدف هدایت و تربیت انسان ها نازل شده ـ تنزّل مى دهند.

۵. از احادیث و سیره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) استفاده مى شود که جواز درمان دردهاى جسمانى با قرآن، به مفهوم نفى علل و اسباب مادّى و عدم استفاده از طبیب و دارو نیست. پیامبر(ص) براى درمان خود، از طبابت حارث بن کلده[۱۱]بهره مى برد. بر پایه حدیثى، خداوند به یکى از پیامبران ـ که بدون استفاده از طبیب و دارو براى بیمارى خود شفا مى خواست ـ وحى کرد که شفایت نمى دهم مگر آن که خود را با دارو درمان کنى.[۱۲]افزون بر این، اسلام به دانش پزشکى و فراگیرى آن، اهمیت داده[۱۳]و پیامبر خدا و ائمه(ع) در مداواى برخى بیماران، از داروهاى طبیعى استفاده مى کردند.[۱۴]

رهاورد پژوهش هاى علمى

روان شناسان با تحقیق در صوت و آواى قرآن، دریافته اند که مداومت بر قرائت قرآن، نقش مؤثّرى در رویارویى با اضطراب دارد.[۱۵]بر اساس یک تحقیق، میزان اضطراب و گرایش به افسردگى در گروهى که طى شش ماه روزانه دست کم نیم ساعت به قرائت قرآن مى پرداختند، به طور چشمگیرى کمتر از دیگران بود.[۱۶]تاثیر آواى قرآن بر کاهش دردهاى جسمى بعد از عمل جراحى نیز از کشفیات محققان است.[۱۷]گروهى از متخصّصان در امریکا، با اتصال تجهیزات پزشکى بر روى جمجمه شمارى از بیماران غیر مسلمان دریافتند که تلاوت قرآن، در کاهش فشارهاى روانى (استرس) و اضطراب، مؤثر است.[۱۸]پروفسور وان درهوون هلندى، متخصص روان شناسى، پس از یک تحقیق سه ساله، از کشف تأثیر مثبت ذکر نام «اللَّه» و قرائت قرآن کریم در سلامت انسان خبر داد.[۱۹]بر اساس پژوهش دیگرى که در دانشگاه علوم پزشکى مشهد انجام شده است، آواى قرآن، سبب کاهش درد زایمان، کوتاه شدن مدّت زایمان، کاهش اضطرابِ قبل از زایمان و تحریک تخم گذارى در زنان نابارور و... مى شود.[۲۰]

برخى در چگونگى تأثیر قرآن در درمان دردها معتقدند که امراض، نتیجه عدم هماهنگى در وجود فرد است و قرآن با قدرت معجزه آساى خود مى تواند با برگرداندن هارمونى و نظم در بدن، سلامت را براى فرد به ارمغان آورد. پژوهش هاى انجام شده نشان مى دهند که غده تالاموس به عنوان مهم ترین غده در مغز انسان، محرّک هاى صوتى را به وسیله سیستم هاى عصبى دریافت مى کند و در کنار حافظه و تخّیل به آنها پاسخ مى دهد. غدّه هیپوفیز نیز که از غده تالاموس فرمان مى گیرد، به محرک هاى صوتى پاسخ مى دهد و موجب بروز ترشحاتى مى شود که نتیجه آن آزاد سازى ماده اى آرام بخش به نام آندروفین است. از آن جا که مهم ترین اثر ماده مذکور، تسکین درد و انبساط و شادى در انسان است مى توان به ارزش قرآن درمانى پى برد که عملاً موجب آزادسازى ماده اندروفین مى شود.[۲۱]

جمع بندى نهایى

در یک جمع بندى کلى مى توان گفت که رسالت اصلى قرآن، درمان بیمارى هاى روحى و رذایل اعتقادى، اخلاقى و رفتارى است. با این وجود، روایات پر شمارى در باره درمان بیمارى هاى جسمى با قرآن به دست ما رسیده که اگرچه سند و محتواى دسته اى از آنها خدشه پذیر است، اما اصل موضوع به دلیل روایات فراوان و نیز تجربه عملى، مسلّم و محرز است. البته به نظر مى رسد میزان تأثیر قرآن در درمان، متناسب با مراتب ایمان، اخلاص و یقینِ تلاوت کننده قرآن است و از این رو کسانى که در مراتب برترى قرار دارند بیشتر نتیجه مى گیرند؛[۲۲]چنان که در روایتى آمده است:

ما قرأتُ الحمدَ عَلى وَجَعٍ سبعینَ مَرّةً إلا سکنَ.[۲۳]

نشد که سوره حمد را هفتاد بار بر دردى تلاوت کنم و آن درد، آرام نگیرد.

در پایان، شایان ذکر است که بیان نمونه هایى از نتایج پژوهش هاى علمى، به مفهوم صحّه نهادن بر این پژوهش ها وتفسیرناپذیرى آنها نیست؛ بلکه تنها به معناى تأیید اجمالى روایات پیش گفته با این نتایج است.