با توجّه به گزارش اين نسخه، بايد گفت: اولاً، مطالبى كه در الزام الناصب و ينابيع المودة به عنوان خطبة البيان آمده و به كتاب الدرالمنظم ابن طلحه شافعى نسبت داده شده است، در اين كتاب وجود ندارد؛ بلكه در مجموعه اى است كه الدرّ المنظم جزء آن است. كسانى كه خطبه را به آن نسبت داده اند، تصور كرده اند كه همه كتاب از محمّد بن طلحه است؛ در حالى كه آن مجموعه شامل چند رساله از مؤلفان نامعلوم است و تنها رساله اوّل آن الدر المنظم شافعى است.
فهرست نگار اين مجموعه خطى درباره رساله دوم ـ كه خطبة البيان هم در آن آمده ـ مى نويسد:
2. جفر الامام على بن ابى طالب برگ شش تا شانزده، مؤلف نامعلوم. مؤلف ادعا مى كند در اين رساله سرّى نهاده شده از جفر حضرت اميرالمؤمنين(ع) ـ كه بدان مى توان حوادث آينده را بازگو كرد، ولى جز چند روايت سست از آن حضرت و حضرت صادق و رضا نقل نكرده است. ۱
ثانياً، كلمات اين نسخه خطى به خوبى نشان مى دهد كه مؤلف آن عامى مذهب و احتمالاً صوفى مسلك است ـ چنان كه پيش تر كلماتى از آن گذشت ـ و كلمه صوفيه نيز در آن تصريح شده بود.
ثالثاً، آنچه روشن است، اينكه نويسنده نسخه، چند رساله كوتاه در موضوع علوم غريبه و علايم ظهور و اسرار حروف را در كنار هم قرار داده و از آن مجموعه اى ترتيب داده كه تنها اولين رساله از ابن طلحه و نام آن مشخص است. احتمال اينكه رساله هاى بعدى مربوط به دوره هاى متأخرتر باشد، بعيد نيست؛ بخصوص كه كتابت نسخه چندان قديمى نمى نمايد.
به هر حال، منبع ارائه شده درباره متن سوم خطبة البيان هيچ اعتبارى ندارد ۲ و مؤلف آن شناخته شده نيست. مهم تر اينكه سندى براى آن ارايه نشده است؛ همان گونه كه متن دوم نيز بدون سند بوده، بدون هيچ مقدمه اى خطبه آغاز مى شود. اما متن سوم داراى سند است كه به بررسى آن مى پردازيم.
سند خطبة البيان
گفته شد كه از سه متن موجود اين خطبه، تنها متن اوّل داراى سند است و متن دوم و سوم سند ندارد. سلسله راويان متن اوّل چنين است:
النسخة الاولى في نسخة حدثنا محمّد بن أحمد الانبارى قال: حدثنا محمّد بن احمد
1.فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه آيت اللّه مرعشى نجفى، ج ۷، ص ۱۴۴.
2.منبع ديگر خطبة البيان را مى توان مشارق الأنوار به شمار آورد. گرچه در آن نامى از خطبة البيان نيست و آنچه به عنوان خطبة البيان شهرت دارد، در اين كتاب نيامده؛ ولى به صورت پراكنده مى توان برخى از آن مطالب را در اين كتاب يافت (ر. ك: ص ۲۵۶ ـ ۲۵۹، ۲۶۸ و ۲۶۹).