كنار هم قرار داده و بر آن اسمى نهاده اند. از آنجا كه سيّدرضى درصدد جمع آورى تمامى خطب نبوده، پس از او، بخصوص در دوره هاى اخير، عالمان و محققان به استدراك خطبه ها و كلمات امير بيان همت گمارده و كتاب هاى زيادى در اين موضوع تأليف كرده اند. علاوه بر اين كتب، در شرح هايى كه بر نهج البلاغة نوشته شده، خطبه ها و كلماتى از امام افزوده شده كه در اين ميان، انتساب برخى از آنها جاى تأمل جدى دارد. در برخى هم نشانه هاى جعلْ آشكار است؛ هرچند در همين خطبه ها جملاتى هست كه بى ترديد از آن امام صادر شده، ليكن انتساب مجموع خطبه جاى بررسى دارد.
ابن شهرآشوب (م 588ق) از جمله كسانى است كه خطبه هاى زيادى را در كتاب مناقب آل ابى طالب به امير مؤمنان(ع) نسبت داده است. وى به مناسبت بيان فضايل على(ع) و اينكه او الگو و سرآمد هر علم و عالمى است، مى نويسد: «از جمله، خطبا هستند كه امام، خطيب ترين آنهاست». سپس خطبه هاى توحيد، شقشقيه، هدايه، ملاحم، لؤلؤه، غرّاء، قاصعه، افتخار، اشباح، دره تيميه، اقاليم، طالوتيه، وسيله، قصبيه، نخيله، سلمانيه، ناطقه، دامغه و فاضحه را به آن حضرت نسبت مى دهد. ۱ از اين ميان، خطبه هاى دامغه، سلمانيه، دره يتيمه، فاضحه، ناطقه، نخيله و هدايه در منابع معتبر و حتى غير معتبر يافت نشده، جز آنكه نامى براى برخى از خطبه هاى موجود باشد. ابن شهرآشوب نيز به متن آنها اشاره اى نكرده و تنها از آنها نام برده و پس از او، اگر نامى از آنها هست، به استناد سخن اوست.
مرحوم شيخ آقابزرگ با اشاره به برخى موارد فوق، از خطبه هاى استسقاء، اماميه، ايمان و كفر، بالغه، بيان، تطنجيه، زهراء، كشف، منبريه، وسيله و مونقه نام برده است. ۲
از مجموع خطبه هايى كه در دو كتاب المناقب و الذريعة به اميرمؤمنان(ع) نسبت داده شده، برخى وجود خارجى ندارد ـ چنان كه گذشت ـ و برخى در نهج البلاغة و منابع معتبر ديگر يافت مى شود؛ هرچند در تطبيق نام خطبه با متن آن اختلافاتى وجود دارد؛ مثلاً در نهج البلاغة دو خطبه درباره استسقاء (طلب باران) آمده است: يكى به شماره 115 ۳ ، و ديگرى 143، ولى آنچه در الذريعة آمده، اشاره به خطبه ديگرى است كه شيخ صدوق ناقل آن است. ۴
خطبه اشباح با همين نام در نهج البلاغة (شماره 91) وجود دارد و از خطب مشهور على(ع) به شمار مى رود. خطبه ايمان و كفر در نهج البلاغة (حكمت 31) و بخشى در خطبه 106 و كامل تر آن در تحف العقول و بخشى هم در كتاب الكافى آمده است. ۵ خطبه بالغه در تذكرة
1.مناقب آل ابى طالب، ج ۲، ص ۵۸.
2.الذريعة، ج ۷، ص ۱۹۷ به بعد.
3.شماره هايى كه براى خطب نهج البلاغة ذكر مى شود، بر اساس نهج البلاغة صبحى صالح است.
4.ر. ك: من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ص ۳۳۵.
5.تحف العقول، ص ۱۱۴ ؛ الكافى، ج ۲، ص ۴۹.
