كلمات يا جملات را از نهج البلاغة يا منابع معتبر ديگر گرفته اند.
در عين حال، شايسته بود كه نويسنده، كلماتى را از اين خطبه ـ كه احتمالاً در كتبى مانند رجال الكشى يا تاريخ الطبرى يا... آمده ـ مشخص كند يا ارجاع دهد. در غير اين صورت، چنين ادعايى پذيرفته نيست.
در هر صورت، به استناد منابع و كتب موجود، قديمى ترين منبع خطبة البيان، كتاب الدرالمنظم محمّد بن طلحه شافعى است. در الزام الناصب براى دو نسخه اوّل خطبة البيان منبعى ارائه نشده و درباره نسخه سوم مى نويسد:
عن دار المنتظم في السرّ الاعظم لمحمد بن طلحه الشافعى و هو من اكابر علماء اهل السنة. ۱
سپس خطبه را نقل مى كند. مرحوم آقابزرگ به همين مطلب اشاره كرده و مى گويد:
حايرى در الزام الناصب يكى از سه نسخه خطبه را از كتاب الدرالمنظم آورده و شيخ سراج الدين حسن هم قسمتى از خطبه را از الدرالمنظم نقل مى كند كه نسخه اى از آن در رضويه وجود دارد و به سال 729ق، نوشته شده است. همچنين ترجمه اى منظوم از اين خطبه در كاشان به امر حاكم آن، شمس الدين محمّد به سال 846ق، نوشته شده. ۲
در ينابيع المودة هم بخش كوتاهى از اين خطبه آمده و به الدرالمنظم مستند شده است. ۳
كتاب الدر المنظم في السرّ الاعظم ـ كه نام آن در الزام الناصب، به اشتباه، الدار المنتظم آمده ـ نوشته محمّد بن طلحه شافعى (م 652ق) است. وى از عالمان اهل سنت و دوستداران اهل بيت است كه كتاب مطالب السؤول في مناقب آل الرسول را نيز تأليف كرد. نام كتاب الدرالمنظم در فهرست ها وجود دارد و نويسنده اش هم محمّد بن طلحه شافعى معرفى شده، اما جست وجوى نگارنده براى دستيابى به نسخه چاپى كتاب، بى نتيجه ماند و به نظر مى رسد تاكنون منتشر نشده باشد. نسخه خطى كتاب در ضمن مجموعه اى به شماره 2561 در كتابخانه مرحوم آيت اللّه نجفى مرعشى وجود دارد. از آنجا كه قديمى ترين منبع خطبة البيان همين كتاب معرفى مى شود، برآن شدم تا ضمن بررسى اين نسخه، گزارشى از آن را در اينجا ذكر كنم.
اين نسخه خطى شامل مجموعه اى از چند رساله در علوم غريبه و نشانه هاى ظهور است. شروع آن با كتاب الدر المنظم محمّد بن طلحه است، ولى در ادامه، رساله هاى ديگرى از نويسندگانى مجهول در آن وجود دارد. اين مجموعه خطى 71 برگ دارد كه كتاب الدرالمنظم
1.الذريعة، ج ۷، ص ۲۰۱.
2.الزام الناصب، ج ۲، ص ۲۳۲.
3.ينابيع المودة، (چاپ اسوه)، ج ۳، ص ۲۰۵، همچنين ر. ك: ص ۱۵۰.
