دامنة حجّيت احاديث تفسيري

محمد احساني‌فر لنگرودي ^۱ .

چکيده

از نكاتي كه اين مقاله نمايان مي‌سازد: 1. هر گزارة تفسيري نياز به حجّت قطعي و يا حجّتي معتبر و مبتني بر دليلي قطعي دارد؛ 2. احاديث وجداني (: مفيد علم يا اطمينان) و احاديث معتبر عقلايي (: مفيد وثوق نوعي) هم در حيثيّت تعبّدي و عملي، و هم در حيثيت واقعي و تفسيري آيات، حجّت‌اند؛ 3. طيف احاديث غير مورد وثوق، ولي مشمول توسعة تعبّدي سيرة عُقَلا در حجّيت خبر، تنها در حيثيت تعبّدي و عملي آيات حجّت‌اند؛ 4. با وجود نياز هر دو طيف اخبار (عقلايي و مشمول توسعة تعبّدي) به تأمين اعتبار از سوي شرع، راز اين تفصيل در دامنة حجّيت آنها، در سه نقطه نهفته است: الف) تعريف تفسير و ماهيت واقعي آن، ب) وجود مسمّاي کشف و انکشاف واقعي در خبرهاي معتبر عقلايي، ج) نبود چنين ميزاني از انکشاف و دلالت در احاديث توسعة تعبّدي؛ 6. در حجّيت احاديث عقلايي، تفصيل بين گزاره‌هاي علمي و عملي، روا نيست؛ ليکن پيدايش وثوق به صدور و يا تحقّق شرط حجّيت ظهور در گزاره‌هاي مختلف، عملاً تابع ميزان اهمّيت و خطير بودن آنهاست؛ 7. بررسي فوايد احاديث تفسيري نامعتبر؛ 8. حالات تعارض احاديث تفسيري با کتاب و سنّت و قواعد حلّ تعارض؛ و...

کليد واژه‌ها: حجّيت احاديث تفسيري، مباني حجّيت احاديث، دامنة حجّيت احاديث تفسيري، گروه احاديث معتبر عقلايي، توسعه تعبّدي سيره، فوايد احاديث ضعيف، تعارض حديث تفسيري با كتاب و سنّت.

درآمد

عالمان ديني، در دامنة حجّيت احاديث تفسيري، دچار اختلاف‌اند؛ زيرا:
الف. برخي با محدود ساختن حجّيت خبر به اخبار مورد وثوق، خبر ثقه را، جز در موارد موجب وثوق، حجّت نمي‌دانند. از اين رو، اين گروه، خبر غير مورد وثوق را حتّي در گزاره‌هاي تعبّدي نيز حجّت نمي‌شمارند.
امّا کساني که ادلّة تعبّد به خبر ثقه را ـ تا وقتي که به حدّ تُهَمه تنزّل نيابد ـ حتّي اگر موجب وثوق وجداني به مفادش هم نشود، مي‌پذيرند، خود در دامنة حجّيت، دچار اختلاف‌اند؛ زيرا: