ج. بلي پيدايش وثوق به صدور و يا تحقّق شرط حجّيت ظهور، در همة گزاره‌هاي کلامي يکسان نيست، بلکه تابع ميزان اهمّيت و خطير بودنشان است. از اين رو، در برخي گزاره‌ها با کمتر از مستند مفيد قطع جازم، وثوق به صدور و يا وثوق به انتفاي قرينه بر ارادة معناي خلاف ظاهر ـ که شرط حجّيت ظهور است ـ پيدا نمي‌شود. ۱
تحقيق نظريه تفصيل بين اخبار عقلايي و اخبار توسعه تعبّدي
چون توضيح اين نظريه پيش‌تر گذشت، به ذکر چکيده آن بسنده مي‌کنيم. اين نظريه مبتني بر دو عنصر است:
الف. تفصيل بين اخبار عقلايي (يعني موثوق الصدور) ـ که هم در گزاره‌ٍاي علمي و هم عملي حجّت است ـ و اخبار توسعة تعبّدي که تنها در گزاره‌هاي عمليِ تعبّدي حجّت است. ۲
ب. ناهمساني گزاره‌ها در نياز به قوّت سند و دلالت. گرچه ما در حجّيت اخبار عقلايي، تفصيلي بين جهات علمي و عملي قايل نيستيم، ليکن پيدايش وثوق و اعتماد به صدور و يا وثوق به انتفاي قرينه بر ارادة معناي خلاف ظاهر ـ که شرط حجّيت ظهور است ـ در همة گزاره‌هاي کلامي يکسان نيست، بلکه تابع ميزان اهمّيت و خطير بودنشان است. از اين رو، در برخي گزاره‌ها با کمتر از مستند مفيد قطع جازم يا اطمينان، وثوق به صدور و يا وثوق به شرط حجّيت ظهور پيدا نمي‌شود. بنابراين، گرچه قول به «ناهمساني گزاره‌ها...» تفصيلي در دامنة حجّيت اخبار عقلايي نمي‌دهد، ليکن اين ناهمساني، عملاً مفيد نوعي «نتيجة تفصيل» است.
صوري نبودن قول به نتيجة تفصيل، گرچه در همة گزاره‌هاي اعتقادي واجب و نيازمند به جزم و بلکه معارف مهمّ و پر نقش در سجايا و رفتارهاي ديني، دلايل عقلي و نقلي کافي و مفيد جزم و اطمينان، ما را بي‌نياز از اين قول به نتيجة تفصيل مي‌کند، ليکن اصل «ناهمساني گزاره‌ها در نياز به قوّت سند و دلالت» در ساير مراتب مربوط به اخبار عقلايي به حال خود باقي است. پس نظرية «نتيجة تفصيل» يک وجه نظري محض و فاقد موضوع در احاديث تفسيري نيست.
گستره حجّيت طيف احاديث معتبر عُقَلايي
تا اينجا روشن شد که در سيره و عرف عامّ عُقلا، به گونه‌هاي اخبار ذيل، اعتماد مي‌شود: 1. خبرِ موجب علم، 2. خبر موجب اطمينان شخصي، 3. خبر مفيد وثوق نوعي.
وجه حجّيت اخبار مفيد علم و اطمينان شخصي، در تمام گزاره‌ها و موارد حصول علم و اطمينان، پيش‌تر بيان شد. همچنين حديث موثوق الصدور، يعني مفيد وثوق نوعي ـ که بيشترين احاديث داراي اعتبار عقلايي را تشکيل مي‌دهد ـ در تفسير، حجّيت دارد و در اين مسأله تفاوتي بين حيثيت تفسيري آيات ـ که حيثيتي واقعي و علمي است ـ و حيثيت عمليِ تعبّدي آنها نيست؛ زيرا عرف عُقَلا در اعتماد بر خبر واحد، تمايزي بين اخبار داراي بار علمي يا عملي نمي‌شناسند؛ يعني هم در کشف حقايق و درک امور
1.توضيحش در بيان معناي «نتيجة تفصيل» در مبحث بعدي و در بيان «ناهمساني گزاره‌ها در قوت سند و دلالت» مي‌آيد .
2.چنان‌كه توضيحش در «محدوده حجيت طيف احاديث توسعه تعبدي» مي‌آيد .
