مباني حجّيت خبر واحد

مباني چهارگانه حجّيت خبر

نقش مباني حجّيت، در دامنة حجّيت حديث تفسيري، تعيين کننده است. مباني مطرح در اين زمينه عبارت‌اند از:
الف. حکم عقل به ضرورت عمل به خبر، با وجود علم اجمالي به تکاليف شرعي و انسداد باب علم تفصيلي به تکاليف ياد شده؛
ب. حجّيت خبر از باب تعبّد شرعي محض؛
ج. حجّيت خبر از باب سيرة عُقَلا؛
د. حجّيت خبر از باب توسعة تعبّدي در سيرة عُقلا در حجّيت خبر.
و اينک ارزش علمي اين مباني در بياني کوتاه:
الف. انسداد و ضرورت عقلي: گرچه برخي اصوليان متأخّر قايل به انسداد بودند و بر اين اساس، گرايش به حجّيت مطلق ظنّ داشتند، ^۱ ليکن تحقيق ژرف و مناقشات استوار شيخ انصاري( در ابطال اين نظريه، ^۲ قول به انسداد کبير را نظريه‌اي متروک ساخت که جز در موزة متون پيشين اصولي نمي‌توان از آن سراغ گرفت. ^۳
ب. حجّيت تعبّدي محض: ظاهر بيان برخي، بويژه اخباريان متأخّر و کساني که در حجّيت خبر، تنها به استدلال به نصوص بسنده مي‌نمايند، حجّيت حديث از راه تعبّد است. ^۴ سستي اين مبنا روشن‌تر از آن است كه نيازمند به بررسي تفصيلي در اين مجال تنگ باشد؛ زيرا امري که سيرة عُقَلا بر آن استقرار يافته و شريعت نيز بدان نظر مساعد دارد، طبيعي است که به امضاي تنها، يا امضاي توأم با اصلاح و تکميل آن بسنده نمايد.
ج. حجّيت خبر از باب سيره: جاري بودن سيرة عُقَلا ^۵ در اعتماد بر خبر واحد، از بديهيات است. ملاک اعتبار خبر در سيره نيز پيدايش وثوق و اعتماد عقلايي به صدق مفاد خبر است ^۶ و تا چنين اعتمادي پيدا نشود، خبر را معتبر نمي‌شمارند. بنابر اين، اعتبار خبر، نفياً و اثباتاً، منوط به حصول وثوق و اعتماد است؛ خواه مُخبر خود مورد وثوق باشد يا نباشد. در عين تأکيد بر اعتبار اخبار عقلايي، دامنة اعتبار خبر در عرف عُقَلا را داراي کاستي‌هايي مي‌بينيم که با توسعة تعبّدي سيره، برطرف مي‌گردد. ^۷