سنّت هاى جاهلى . ^۱
برخى از فقها ، اسباب اختلاف را به داخلى و خارجى تقسيم كرده اند . بر اين اساس ، اسباب داخلى اختلاف ، عبارت اند از : «نَسخ ، احكام قانونى و ولايى ، كتمان» و اسباب خارجى : «وضع ، نقل به معنا ، احاديث مُدْرَج ، تقطيع ، تشابه خط و نگارش ، تصحيح قياسى ، خلط بين كلام امام و فقيه از سوى روات» . ^۲
به نظر مى رسد كه علل و اسباب ، فراتر از اينها باشند و مى توان برخى از آنها را چنين برشمرد :
1 . نسخ ،
2 . از ميان رفتن پاره اى قرائن ،
3 . استنساخ و نحوه كتابت ،
4 . وضع و جعل ،
5 . اختلاف حالات مردم از نظر جهل و نسيان و مراتب و درجات ،
6 . تفاوت شرايط زمانى و مكانى ،
7 . احكام ولايى پيامبر صلى الله عليه و آله و ائمه عليهم السلام ،
8 . نقل به معنا ،
9 . تقيّه ،
10 . تشريع تدريجى ،
11 . از ميان رفتن پاره اى احاديث ،
12 . سوء فهم احاديث و روايات ،
13 . تقطيع روايات ،